Wanneer heb je welke therapie nodig?

Stel, je hebt besloten om in therapie te gaan, om je emotionele bagage eens te bespreken met een professional. Dan zijn er een paar dingen die je moet regelen, zoals het kiezen van de juiste verzekering en de juiste therapeut, die als het even kan ook nog een beetje bij je in de buurt zit. Maar voordat je daaraan begint, is het natuurlijk ook wel zo handig om te weten welke therapie je überhaupt nodig hebt.

Misschien heb je behoefte aan cognitieve gedragstherapie, of juist persoonsgerichte psychotherapie, of mindfulnesstraining. Wat voor de een werkt, hoeft ook niet gelijk voor de ander te werken. Om de juiste therapie te kiezen, is het in ieder geval een goed begin om te weten welke verschillende vormen er allemaal zijn, en waar ze precies tegen helpen. Daarom hebben we hieronder de belangrijkste voor je op een rijtje gezet.

Klacht: angstgevoelens
Mogelijke therapie: cognitieve gedragstherapie of psychoanalyse

Cognitieve gedragstherapie Angststoornissen behoren tot de meest voorkomende problemen op het gebied van geestelijke gezondheid – in 2017 werden er bijna een half miljoen mensen voor behandeld in Nederland. Dit type stemmingsstoornis kan een hoop vervelende symptomen veroorzaken, zoals dwangmatige zorgen, verlies van eetlust, slapeloosheid en slopende buikpijn.

In de geestelijke gezondheidszorg wordt cognitieve gedragstherapie (CGT) over het algemeen beschouwd als effectieve behandeling om mensen te helpen hun zorgen, angsten en fobieën aan te pakken. Een cognitief gedragstherapeut helpt mensen bij het herkennen en erkennen van hun irrationele, zelfbeperkende overtuigingen, zoals de angst dat niemand tegen je praat als je op een feestje bent. Alleen al het identificeren van zo’n negatieve gedachte kan helpen bij het ontmantelen van zelfveroordeling en angstige gevoelens.

Met cognitieve gedragstherapie leer je als het ware een psychologische detective te worden, die op zoek is naar het bewijsmateriaal voor je ernstigste angsten – bewijs dat je waarschijnlijk nooit zult vinden. Met dit soort cognitieve vaardigheden leer je dat te beseffen, en zo je irrationele gedachten te pareren.

Psychoanalyse
Wanneer mensen het woord ‘psychoanalyse’ horen, stellen ze zich vaak een situatie voor waarbij je op een bank ligt terwijl een Freud-achtig figuur al mompelend wat aantekeningen maakt in zijn kladblok. In werkelijkheid is het gelukkig wel wat meer dan dat. In de basis gaat psychoanalyse over het in acht nemen en onderzoeken van je eigen verleden, in het bijzonder de dynamiek binnen je familie. Dat kan vaak ophelderen wat voor dingen uit het heden je nog dwarszitten. Onderzoek wijst uit dat psychoanalyse net zo effectief kan zijn als gedragstherapie.

Psychoanalytische therapeuten zien symptomen als aanwijzingen, die inzichtelijk kunnen maken waar angstgevoelens vandaan komen. Wat dat betreft zijn angstgevoelens geen klachten die je moet wegdrukken, maar indicaties die je kunnen helpen om jezelf beter te begrijpen.

“Psychoanalyse kan je helpen om je relatie tot je gevoelens beter te snappen,” zegt Molly Merson, een psychoanalytisch georiënteerde psychotherapeut uit Berkeley in Californië. Angst kan bijvoorbeeld ontstaan omdat je emoties als agressie en verdriet op afstand houdt. Merson zegt dat het leren begrijpen van deze verbindingen je zorgen kunnen verminderen, en kan helpen om je minder goede manieren om met emoties om te gaan los te laten, zodat er betere voor in de plaats kunnen komen.

Klacht: trauma’s uit je jeugd
Mogelijke therapie: kunstzinnige therapie of EMDR (Eye movement desensitization and reprocessing)

Kunstzinnige therapie
Trauma’s uit je jeugd, zoals fysiek, seksueel of emotioneel misbruik, kunnen blijvende sporen achterlaten. Als gevolg hiervan kun je als volwassene moeite hebben om anderen te vertrouwen, om te gaan met heftige emoties of banden te scheppen met andere mensen. Hoewel de meeste soorten therapie gebaseerd zijn op het voeren van gesprekken, kan het bespreken van een traumatische herinnering in sommige gevallen juist het zenuwstelsel activeren en tot een vecht-of-vluchtreactie leiden, waardoor het trauma nog erger beleefd wordt.

Bij kunstzinnige therapie worden daarentegen creatieve uitingsvormen toegepast om de geest en het lichaam te helen, zoals beeldende kunst, muziek, theater en schrijven. “En daarmee kan het voor mensen ook een manier zijn om moeilijke, persoonlijke ervaringen te verwerken,” zegt Marissa Robinson, een psycholoog die gespecialiseerd is in dit soort therapie. Door je fantasie te gebruiken en op een creatieve manier problemen op te lossen, kom je namelijk sneller in connectie met jezelf en word je weerbaarder, zegt Robinson. En zo kun je voorkomen dat er een vecht-of-vluchtreactie optreedt.

EMDR (Eye movement desensitization and reprocessing)
Ook EMDR, een therapievorm die in 1987 door Francine Shapiro is ontwikkeld, kan worden toegepast om trauma’s te behandelen. Dat vindt dan plaats in kleine stapjes, terwijl je ondertussen wordt afgeleid door externe stimuli, en je aandacht heen en weer wordt getrokken naar afwisselend links en rechts. Dat kan aan de hand van oogbewegingen, maar ook door geluiden die je in je koptelefoon hoort of tikjes die je op je knieën krijgt. Door emoties en herinneringen aan het trauma te verwerken en je tegelijkertijd op externe stimuli te focussen, raak je langzaam minder gevoelig voor deze negatieve herinneringen, en kunnen de symptomen van je trauma afnemen.

Een normale EMDR-behandelperiode beslaat doorgaans zes tot twaalf sessies, die volgens een specifiek format worden aangeboden. Hoewel EMDR niet zo bekend is als cognitieve gedragstherapie, neemt de populariteit ervan toe. Nieuw onderzoek wijst er zelfs op dat het ook een effectieve manier zou kunnen zijn om andere geestelijke gezondheidsproblemen te behandelen, zoals depressie. Het is wel een vrij specifieke behandeling, dus mocht je deze therapie overwegen, kijk dan wel of de therapeut die je in gedachten hebt de juiste training heeft gehad.

Klacht: depressie
Mogelijke therapie: aandachtgerichte cognitieve therapie (ACT, ook bekend als mindfulness)

Vandaag de dag zou je bijna denken dat mindfulness een soort wondermiddel is tegen alle problemen die het leven met zich meebrengt. Onderzoek wijst er ook op dat mediteren je gelukkiger kan maken, angst kan verminderen en ervoor kan zorgen dat je jezelf meer gaat waarderen. Een kanttekening is wel dat mediteren voor sommige mensen juist averechts werkt. Ook zijn er weliswaar aanwijzingen dat aandachtgerichte cognitieve therapie (ACT), zoals de therapie achter mindfulness officieel heet, kan helpen bij de behandeling van depressie, maar er is nog te weinig onderzoek gedaan om te stellen dat dit voor iedere specifieke situatie geldt.

Bij aandachtgerichte cognitieve therapie wordt gebruikgemaakt van mindfulness-meditatie om mensen bewuster te maken van hun gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties. ACT-therapeuten herinneren hun cliënten eraan dat hun negatieve gedachten slechts tijdelijk zijn, waardoor ze niet in hun somberheid blijven hangen. En door mensen uit deze negatieve spiraal te bevrijden, worden ze ook geholpen om nieuwe depressies te voorkomen, blijkt uit onderzoek.

Uiteindelijk zijn er veel verschillende soorten therapieën die je kunnen helpen om je psychische pijn te verlichten. Maar waar je ook voor kiest, zorg er in ieder geval voor dat je je op je gemak voelt bij je therapeut. In eerste instantie kan het namelijk behoorlijk ongemakkelijk zijn om met een wildvreemde over je diepste geheimen te praten. Om een succesvolle relatie op te bouwen met je therapeut, is het essentieel dat je het gevoel hebt dat je begrepen wordt, de kans krijgt om aan te geven wat je wel of niet prettig vindt en de tijd hebt om diegene te vertrouwen.

Juli Fraga is een in San Francisco gevestigde psycholoog. Naast de bovengenoemde mogelijkheden bestaan er nog meer soorten (toegespitste) therapie; neem voor meer informatie contact op met je huisarts.