Dit vieze grijze bakje is het doorgeefluik voor de volgende wereldwijde epidemie

Een besmettelijke ziekte verspreidt zich als een schokkend filmpje op Whatsapp. Zolang iedereen het aan meer dan een persoon doorstuurt, is het een kwestie van tijd totdat de hele wereld het op zijn telefoon heeft. Zo kan een seksspelletje van Patricia Paay een talkshowonderwerp worden, of de Mexicaanse griep een wereldwijde epidemie.

Net als dat sommige mensen sneller geneigd zijn domme filmpjes door te sturen, zijn er ook infectiehaarden die bovengemiddeld veel mensen ziek maken. Neem Mary Mallon, een met tyfus besmette Ierse vrouw die haar baan als kok niet wilde opgeven en zo misschien wel tientallen mensen de dood in joeg. Het leverde haar de charmante bijnaam ‘Tyfus Mary’ op.

Het aanpakken van dit soort infectiehaarden is de makkelijkste manier om de verspreiding van een ziekte te remmen. Paay begon daarom een rechtszaak tegen Geenstijl nadat het haar filmpje online zette. En wetenschappers gaan nu de strijd aan met een onverwachte potentiële ziektebron van ongekende kracht: het grijze bakje waarin op vliegvelden je handbagage door de röntgenscanner wordt gejaagd.

Dat internationaal luchtverkeer een belangrijke rol speelt bij het verspreiden van ziektes mag geen verrassing heten. Begin deze maand werd nog een vliegtuig onder quarantaine geplaatst. Een groepje Engelse en Finse epidemiologen vroeg zich echter af hoe infecties eigenlijk precies worden overgedragen binnenin vliegvelden. Gewapend met wattenstokjes trokken ze het vliegveld van Helsinki door om monsters te nemen van elk denkbaar oppervlak. Deze werden vervolgens getest op virussen. Het security-bakje kwam hierbij als grote winnaar uit de bus. Niet alleen bleek de helft van alle bakjes een infectiehaard, de plastic kratjes herbergden ook het grootste aantal soorten virussen.

Een verrassende uitkomst, maar toch best logisch als je erover nadenkt. Er zijn namelijk weinig andere oppervlakken op de luchthaven die elke dag structureel door honderden verschillende mensen worden aangeraakt. Je zou denken dat de bakjes daarom regelmatig een poetsbeurt krijgen, maar dat valt vies tegen. Een woordvoerder van Schiphol laat weten dat de 4.000 bakjes die op de luchthaven in omloop zijn, slechts vier keer per jaar een poetsbeurt krijgen, zolang ze er niet vies uitzien. Er zijn rondom de security-straatjes weliswaar fonteintjes en desinfecterende gelletjes beschikbaar, maar die zijn alleen voor medewerkers bedoeld. De miljoenen passagiers die elk jaar door de beveiliging moeten, hebben daar dus niks aan.

Volgens deskundigen is de kans dat die passagiers echt ziek worden van hun bezoek aan de security zeker aanwezig. Ik belde met Hans Razenberg, gepromoveerd scheikundige en directeur van de NVZ, de Nederlandse branchevereniging voor zeepfabrikanten. Hij was niet bepaald onder de indruk van het schoonmaakbeleid van Schiphol. “Als het zichtbaar is vervuild, is het eigenlijk al te laat”, aldus Razenberg. “Als je die bakken drie maanden niet wast, zijn ze door huidvet en -smet allang een grote bron van infecties geworden.” Richtlijnen voor schoonmaakfrequentie bestaan niet echt. “Toch zou ik in dit geval aanraden het dagelijks te doen.”

Volgens Razenberg is het typisch dat dit soort kritische infectiepunten over het hoofd worden gezien door schoonmakers. “Iedereen borstelt zijn toilet als een gek, maar vergeet de deurklink”, aldus de NVZ-directeur. Dit hoeft niet per se een probleem te zijn. Toetsenborden zijn bijvoorbeeld vaak goed smerig, maar het aantal mensen dat ermee in aanraking komt is ook beperkt. De gevaarlijke ziektebronnen zijn vieze plekjes die door veel verschillende mensen worden aangeraakt. De beste manier om die te vinden is met gericht onderzoek. “Je kan immers niet de hele dag blijven ontsmetten”, zegt Razenberg. “Maar dat onderzoek is nu dus gedaan.”

Wie denkt dat er hier wel erg veel ophef wordt gemaakt om een lullig bakje, ziet het grote plaatje niet, aldus Razenberg. Door groeiende antibioticaresistentie worden hygiënemaatregelen steeds belangrijker. Alleen door hygiënischer te zijn, kunnen we zorgen dat besmettelijke ziektes minder snel worden overgedragen. Luchthavens vormen hierin een frontlinie. “Mexicaanse griep was ook in drie maanden tijd de wereld rond - dat komt door luchtverkeer”, aldus Razenberg. Goed schoonmaken is niet de enige manier om ziektes te lijf te gaan, wel een belangrijke. Veel vliegvelden hebben bijvoorbeeld al wc-kraantjes die automatisch aangaan waardoor de knop aanraken overbodig wordt. Maar als dit soort maatregelen niet mogelijk zijn, blijft schoonmaken over.

Desondanks lijkt Schiphol geen haast te maken met de aanpak van het probleem. Volgens een woordvoerder hecht de luchthaven weliswaar ‘grote waarde’ aan een schone omgeving, de vraag of ze dan ook van plan zijn maatregelen te nemen blijft weken onbeantwoord. De resultaten van het onderzoek in Helsinki zullen doorgestuurd worden naar de schoonmaakploeg, maar verder lijkt er geen actie gepland.

Een gewaarschuwd mens telt in ieder geval voor twee: als je geen zin hebt je tropische vakantie te beginnen met een fikse griep, kan je ook gewoon grondig je handen wassen nadat je door de security bent gegaan. Als je die aandrang niet voelt, realiseer je dan dat je net in contact bent geweest met ziektekiemen, zweet, en huidvet van de honderden andere reizigers die zich voor je stonden te verdrukken in de beveiligingsstraat. Voel je je nu al viezer? Mooi! Meteen door naar de WC en minsten 20 seconden schrobben. Volgende hindernis: het volgepakte Easyjet-haringtonnetje zonder nieuw verkregen infectieziekten verlaten.