Midden in de ellende van het vluchtelingenkamp op Samos staat een fitness

Toon Lambrechts (39) is journalist en woont al vijf jaar in Thessaloniki. Migratie is een belangrijk thema in zijn werk. Hij was op Samos om te werken aan een langere reeks over hoe migratie en religie met elkaar verweven zijn. 

De toestand in het kamp is schrijnend, maar Toon slaagde er toch in om hoop vast te leggen op zijn foto’s. Die was te vinden in de fitness die door een vluchteling uit het kamp, Mustafa, werd gebouwd.

VICE: We horen vaak over Lesbos, maar niet Samos. Kan je ons vertellen over het kamp?
Toon: Het kamp op Samos is minder bekend dan dat op Lesbos. Moria [het grootste vluchtelingenkamp op het eiland] is een beetje het symbool geworden van wat er fout loopt met migratie op de Egeïsche eilanden, maar er wordt weinig aandacht besteed aan de kampen op Samos of Chios, laat staan op Leros of Kos. Maar die situatie is er daarom niet minder schrijnend. 

Samos heeft officieel plaats voor 650 vluchtelingen. Net als Moria is de plek een voormalige legerbasis die haastig tot vluchtelingenkamp werd omgevormd. Maar momenteel wonen er zeker 6000 mensen. Die hebben aan beide kanten van het officiële kamp hutten en tenten uit sloophout en zeilen opgetrokken.

Hoe zijn de levensomstandigheden op het kamp?
Je bent volledig op jezelf aangewezen, want de overheid en de hulporganisaties kunnen de situatie niet aan. Wie toekomt op het eiland krijgt een deken, dat is het. Een tent of een hut moet je maar zelf zien op te trekken. Er is een voedselbedeling, maar de lijn is lang, en de kwaliteit ondermaats. De meeste mensen koken zelf. Medische zorg is zeer beperkt. Het kamp is ook erg vuil, afval is een groot probleem. En dus scharrelen er overal ratten rond. Die zijn hun angst voor mensen volledig kwijt. Als je ergens neerzit schieten ze schaamteloos tussen je benen door. Bovendien was het kamp gedeeltelijk onder lockdown, mensen konden niet zomaar naar buiten om in Samos even op adem te komen en het kamp te vergeten.

En ook een fitness...
Anders dan in Moria, waar de meeste mensen in tenten woonden, heeft het kamp in Samos veel meer iets van een dorpje. Ik stuitte op de fitness toen ik aan het wachten was op een contactpersoon.

Wie heeft het gebouwd?
Mustafa. Hij is een Koerd uit Qamişlo in Syrië, een plek die ik zelf enkele keren bezocht heb de laatste jaren. Ik spreek ook enkele woorden Koerdisch, dat vonden ze wel grappig. Hij vroeg me of ik een tas thee wilde, en zo zijn we aan de praat geraakt. Hij zit al een jaar en twee maanden vast op Samos, samen met zijn gezin en twee broers.

Waarom was het belangrijk voor hem om een fitness te bouwen? 
Om spieren te kweken uiteraard. Ik moet zeggen dat Mustafa er echt wel werk van gemaakt had. Verschillende gewichten, toestellen om rug- en armspieren te trainen, een soort roeitoestel. En dat allemaal met oude rommel die hij in Samos op straat gevonden had. En afgewerkt met zowel een Griekse als een Koerdische vlag. Mustafa was trots op zijn werk, en terecht. Ik zie niet veel mensen snel zoveel vindingrijkheid aan de dag leggen.

Heb je daar zelf fitness gedaan? 
Ik ben tijdens mijn verblijf op Samos een paar keer langs geweest bij de fitness. Er hing meestal zo'n man of tien rond. Koerden en Afghanen, een enkele Afrikaan. Het lukt hen om zonder gemeenschappelijke taal toch overeen te komen. Ze waren maar al te blij om op de foto te staan en hun spieren te showen. Ali bijvoorbeeld, een Afghaan uit Helmand, kreeg er maar niet genoeg van. Hij sprak goed Engels, dus met hem kon ik al wat dieper in gesprek gaan.

Je hebt best veel mensen leren kennen. Is er een verhaal dat je bijbleef?
Wat me aantrok in dit verhaal is de kracht van een mens als Mustafa, en dan heb ik het niet over zijn spiermassa. Die was best oké, maar wat meer indruk maakte was zijn positiviteit. In vluchtelingenkampen zijn het niet de erbarmelijke levensomstandigheden die het moeilijkst zijn om te dragen, maar de onzekerheid over de toekomst en het lange wachten. Dat komt bijna altijd terug in gesprekken met mensen in de kampen. Niemand weet hoelang nog vol te houden, en dat sloopt een mens meer dan honger, kou of wat dan ook. Een hele dag niets om handen hebben, goed wetend dat dat morgen niet anders is, dat valt zwaar. Veel mensen gaan net daaraan ten onder. 

Echt schrijnend is echter vooral het feit dat een plek als Samos er eigenlijk helemaal niet hoeft te zijn. Neem bijvoorbeeld Mustafa en zijn familie. Hij komt uit Qamishlo, maar zijn broers woonden in Afrin, een regio in het westen van Syrië die bezet wordt door Turkije en verschillende jihadistische milities. Als Koerd kan hij niet meer terug naar daar. Of Ali uit Helmand. Daar wordt nog regelmatig gevochten en heeft de Taliban stevig voet aan de grond. Deze mensen komen zo goed als zeker in aanmerking voor een erkenning als vluchteling. Toch zitten ze allemaal al meer dan een jaar vast op Samos, wachtend op een beslissing. Verloren tijd, voor niets eigenlijk, tenzij als afschrikking voor andere potentiële vluchtelingen. 

Daarom dat een verhaal zoals dat van Mustafa's fitness zo belangrijk is. Journalisten – ikzelf inclusief – focussen vaak op de ellende in de kampen op de Griekse eilanden. Dat is een belangrijk gegeven, want het gaat om mensen die afzien, niet door een of andere natuurramp, maar als resultaat van de politieke beslissingen genomen door de Europese Unie. Door onze regeringen dus. Maar dat mag niet alles zijn. Vluchtelingen zijn ook mensen met de kracht om ondanks de uitzichtloosheid van de kampen zelf hun lot te bepalen. Met de energie om met afval van de straat een fitness te bouwen en elke dag te trainen. Dat doe je niet als je niet meer gelooft in de dag van morgen. Maar Mustafa dus wel. Respect, zou ik zo zeggen.

Bekijk meer VICE fotoreeksen van Belgische fotografen. Ben je of ken je zelf een getalenteerde fotograaf? Stuur ons dan een mailtje: beinfo@vice.com

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.