Er zit bijna geen wetenschappelijk bewijs in de film 'What the Health'

Doodt vlees eten je? Dat is wat je misschien denkt nadat je de populaire film What the Health op Netflix hebt gekeken.

What the Health is een documentaire van Kip Anderson, die in zijn vertrouwde oude busje uit San Francisco vertrekt om vragen over een gezond dieet te beantwoorden. Aangezien Anderson een veganist is en in zijn vorige film Cowspiracy werd beweerd dat koeien de vernietiging van de planeet veroorzaken, zijn we er bij voorbaat al vrij zeker van wat zijn conclusie zal zijn.

En inderdaad, ondanks zijn pogingen om verrast en geschokt te zijn over de 'ontdekkingen' die hij doet, concludeert hij niet alleen dat een plantaardig dieet het beste is voor de gezondheid, maar ook dat dierlijke producten ziekte en dood veroorzaken.

Laten we Anderson ietwat prijzen: zijn film is zo onverbiddelijk angstaanjagend en overtuigend dat je tegen het einde meteen veganist wil worden. Je wil voorgoed stoppen met het eten van kaas – dat door één persoon in de film "gestolde koeienpus" wordt genoemd – en het "pure afval" van "dood, rottend dierenvlees", Andersons benamingen voor vlees.

De film maakt 37 gezondheidsclaims en voor dit artikel heb ik ze allemaal onderzocht. (What the Health doet ook talloze beweringen over verontreinigende stoffen en hoe het milieu beïnvloed wordt, maar dat ligt buiten mijn vakgebied, dus ik keek alleen naar de beweringen over gezondheid.)

Voordat ik deze beweringen behandel, maak ik een paar opmerkingen over de tactieken die worden gebruikt in de film, bespreek ik een huishoudelijk punt en geef ik een snelle toelichting op de wetenschap.

Ik ben geen filmdeskundige, maar dit lijkt volgens mij heel sterk op een horrorfilm: er zijn scènes waarin Anderson onheilspellend door schaduwrijke tunnels rijdt, of helemaal alleen in een onverlichte kamer zit, waar hij op zijn computer mysteries googelt. De interviews zijn schijnbaar slechts met een enkel peertje verlicht, alsof er wordt gepraat met een maffia-informant, en er klinkt dreigende muziek op de achtergrond, waardoor een angstig gevoel ontstaat.

Het gevaar dat overal op de loer ligt is natuurlijk dierlijk voedsel, dat via gifstoffen, chemicaliën, hormonen, antibiotica, steroïden, pesticiden, gekkekoeienziekte, bacteriën, met pus gevuld vlees, of andere verwekkers van chronische ziektes blijkbaar gedoemd is om ons te doden.

Enge video’s van zwangere vrouwen die in hun buik worden geprikt met naalden worden afgewisseld met weerzinwekkende beelden van vette, pulserende lichaamsweefsels, die worden doorboord door scalpels of met chirurgische apparaten worden gesneden. We zien animaties van een gelukkige, zwangere vrouw of een onschuldig kind die melk drinken die neonoranje oplicht om de verborgen gevaren aan te duiden. Daarna zien we hoe de neonkleur hun onwetende lichamen doordrenkt – als ze dat nou maar hadden geweten! "Kies uw gif," zegt een van de deskundigen in de film, waarmee wordt verwezen naar de verschillende manieren waarop dierlijk voedsel ons doodt. "Het is de vraag of je doodgeschoten of opgehangen wilt worden."

Volgens Anderson er een reden dat we deze gevaren niet kennen: de vlees-, zuivel- en eierindustrieën zijn net zoals de tabaksindustrie, de ultiem kwaadaardige industrie die op beroemde wijze achterbakse tactieken gebruikte om de gevaren van een gevaarlijk product te verdoezelen. De tactiek om de dierlijkvoedselindustrie in hetzelfde kwade daglicht te stellen als de tabaksindustie wordt al sinds de jaren zeventig succesvol gebruikt door vegetarische groepen, maar What the Health voert dit door tot in het extreme.

Hotdogs veranderen in de monden van kinderen in dikke, rokende sigaren, en een blaadje vol voedingsfeiten over eieren transformeert in een folder over de gezondheidsvoordelen van sigaretten. "Een ei per dag is net als het roken van vijf sigaretten," zegt Michael Greger, de meest vooraanstaande deskundige uit de film. De film gebruikt de tabaksindustrie of tabaksproducten volgens mijn telling minstens tien keer als analogie voor de vlees-, zuivel- en eierindustrieën.

De film suggereert ook dat onze gezondheidsproblemen deels te wijten zijn aan de overdadige invloed die de voedselindustrie en de farmaceutische industrie uitoefent op de Amerikaanse volksgezondheidsinstellingen, zoals de American Diabetes Association en de American Heart Association (AHA). Hier ben ik het mee eens, maar de film had dit moeten toelichten: What the Health haalt alleen de financiering aan van vlees- en zuivelbedrijven, terwijl in feite alle voedingsindustrieën hierbij betrokken zijn.

Die financiële donaties maken het voor de Amerikaanse gezondheidsinstellingen moeilijk om gezonde diëten aan te bevelen. De AHA heeft bijvoorbeeld zijn 'gezonde keurmerk' op hevig besuikerde ontbijtgranen gezet. Ze blijken het zelfs moeilijk te vinden om te adviseren om voor betere voeding te kiezen in plaats van voor medicijnen of andere medische hulpmiddelen. Ik ben ook blij dat ik het eens ben met een ander punt dat What the Health (op de engst mogelijke manier) door de hele film heen maakt, namelijk dat deze ziektes een enorme tol eisen van de gezondheid en rijkdom van het land. Dat doen ze inderdaad.

Dan nu de huishoudelijke opmerking. Ik heb deze film bekeken met een duidelijk vooroordeel, omdat ik het boek The Big Fat Surprise: Why Butter, Meat, and Cheese Belong in a Healthy Diet heb geschreven. Het belangrijkste argument van mijn boek is dat verzadigde vetten en cholesterol onterecht verguisd zijn en helemaal niet slecht zijn voor de gezondheid.

Daarom geloof ik het idee van de film niet dat dierlijk voedsel wegens deze redenen ongezond is. (Voor een volledige argumentatie, lees mijn boek; voor een kort overzicht kun je dit recente artikel op Medscape lezen of dit stuk dat ik schreef voor The Wall Street Journal.) Maar de film presenteert nog andere argumenten tegen dierlijk voedsel, en daar sta ik voor open.

Nu nog een opmerking over wetenschap. What the Health heeft ook een website waarop veel links naar gegevens staan om de beweringen te ondersteunen. Daarom heb ik een beoordelingssysteem bedacht. What the Health haalt de volgende soorten bewijs aan:

De meeste beweringen uit de film komen uit epidemiologische onderzoeken. Deze zijn fundamenteel beperkt, omdat ze alleen associaties kunnen aantonen en geen oorzakelijke verbanden kunnen vaststellen. Daarom zijn deze gegevens eigenlijk alleen bedoeld om hypotheses op te stellen, en kunnen ze deze slechts zelden 'bewijzen'. Er zijn veel problemen met epidemiologische onderzoeken, waaronder:

1. De extreme onbetrouwbaarheid van 'voedselfrequentie-vragenlijsten'. Die zijn afhankelijk van mensen die nauwkeurig hebben moeten onthouden wat ze de afgelopen zes of twaalf maanden hebben gegeten.

2. De onmogelijkheid om rekening te houden met alle variabelen. Hoe houdt men bijvoorbeeld rekening met het feit dat zware roodvleeseters overduidelijk mensen zijn die het advies van hun dokter over hun vleesinname hebben genegeerd (aangezien bijna alle artsen tegenwoordig hun patiënten adviseren om minder rood vlees te eten), en dus naar alle waarschijnlijkheid ook mensen zijn die andere adviezen over 'gezond leven' negeren? Ze roken waarschijnlijk meer en gaan niet regelmatig naar de dokter of naar culturele evenementen – allemaal factoren die verband houden met slechtere gezondheidsresultaten, die epidemiologen op geen enkele manier goed kunnen meten of waar ze rekening mee kunnen houden. Bovendien weten onderzoekers eigenlijk niet in welke mate voedingsmiddelen als suiker of glucosestroop ziektes veroorzaken, dus kunnen ze daar überhaupt geen rekening mee houden.

3. Epidemiologen strepen honderden voedsel- en levensstijlvariabelen af tegen sterftecijfers van verschillende kwalen, wat resulteert in een enorm aantal associaties. Het is waarschijnlijk dat sommige positieve resultaten onjuist zullen zijn. Dit probleem kan worden voorkomen door statistische aanpassingen te doen, maar de epidemiologen van Harvard – en What the Health gebruikt voornamelijk artikelen van hen – maken deze aanpassingen bijna nooit.

Om al deze redenen en meer zijn wetenschappers in de meeste vakgebieden (behalve voeding) het erover eens dat kleine associaties niet betrouwbaar zijn. Deze herken je aan een 'risicoverhouding' van minder dan 2.

De epidemiologische onderzoeken met risicoverhoudingen van minder dan 2 zijn daarom rood gemaakt. (Het is belangrijk om op te merken dat risicoverhoudingen volledig losstaan van die enge 'relatieve verandering'-cijfers die in sommige artikelen worden vermeld. Een artikel zou bijvoorbeeld kunnen zeggen: "Vlees verhoogt de kans op borstkanker met 68 procent!" Maar dat percentage is overdreven en vaak zelfs betekenisloos, zoals hier wordt uitgelegd.)

Dit soort onderzoeken zijn een grondiger soort bewijs dat oorzaak en gevolg kan aantonen. Ik heb de onderzoeken grofweg beoordeeld aan de hand van de volgende criteria: was het een gerandomiseerd onderzoek? Had het een controlegroep? Was het omvangrijk? Werd er op een relevante populatie getest? Hebben genoeg mensen het onderzoek afgerond om het zinvol te maken? Ondersteunen de resultaten de bewering?

De klinische onderzoeken die niet aan de meeste van deze standaarden voldoen, zijn rood gemaakt. De klinische onderzoeken die de bewering ondersteunen zijn groen gemaakt.

Hierbij horen onderzoeken die de bewering niet ondersteunen of bewijs dat slechts voorlopig is, zoals de artikelen die speculeren over mogelijk hypotheses, casestudies over één of twee mensen, of reageerbuisonderzoeken over celculturen. Dit zijn allemaal onderzoeken met enkel voorlopige resultaten en kunnen niet als sluitend bewijs worden beschouwd. Al deze onderzoeken zijn rood gemaakt.

Deze kunnen niet als bewijs worden beschouwd, omdat ze niet door vakgenoten zijn beoordeeld, hoewel sommige artikelen beter zijn dan andere. Artikelen van bevooroordeelde bronnen (bijvoorbeeld veganistische dieetartsen) zijn rood gemaakt, omdat ze zowel commerciële als intellectuele belangenconflicten hebben. De mainstreammedia die hun artikelen factchecken zijn betrouwbaarder, maar het zijn nog steeds geen door vakgenoten beoordeelde wetenschappelijke artikelen, dus zijn die geel gemaakt.

Samenvattend:

• Rode onderdelen kunnen niet worden beschouwd als bewijs voor de bewering.
• Gele onderdelen zijn een zwak bewijs voor de bewering.
• Groene onderdelen ondersteunen de bewering.

En… tromgeroffel… hier is het bewijs:

Zoals je kunt zien worden de beweringen die in de film worden gemaakt niet ondersteund door 96 procent van de onderzoeken die worden genoemd. De film noemt geen enkel omvangrijk gerandomiseerd gecontroleerd menselijk onderzoek dat de beweringen ondersteunt. In plaats daarvan presenteert What the Health veel zwakke epidemiologische gegevens, casestudies over één of twee mensen, en ander niet-doorslaggevend bewijs. Sommige van de aangehaalde onderzoeken concluderen zelfs het tegenovergestelde van wat er wordt beweerd.

Daarnaast blijken de meeste van de 'wetenschappelijke artikelen' berichten te zijn van veganistische dieetartsen, voornamelijk Michael Greger en Neal Barnard. Allebei deze mannen zijn gepassioneerde dierenactivisten, dus je kunt nooit zeker weten of ze op zoek zijn naar de waarheid over een gezond dieet, of dat ze begonnen zijn bij het uitgangspunt dat ze een einde willen maken aan de domesticatie van alle dieren en dat ze daarna selectief de wetenschap erbij hebben gezocht.

Gezien de zwakke tot niet-bestaande gegevens die worden gepresenteerd in de film, lijkt dat laatste een redelijk goede mogelijkheid. Eigenlijk is What the Health, aangezien er vrijwel geen hard bewijs is, waarschijnlijk dus een stukje dierenwelzijnbelang dat zich voordoet als een film voor de volksgezondheid.

Voor een uitgebreide lijst van elke bewering die wordt gemaakt in What the Health en de ondersteuning die daarbij wordt gegeven, raadpleeg dit pdf-document.

Mensen die de film verdedigen, zullen misschien zeggen dat er betere onderzoeken verborgen zijn in al die berichten van de veganistische dieetartsen, maar elke wetenschapper weet dat je primaire bronnen in plaats van secundaire moet citeren. Waar is in deze film de wetenschap? Die lijkt er niet te zijn.

We kunnen ook aannemen dat als de wetenschap zo vertekend en verdraaid is om deze beweringen te ondersteunen, dat waarschijnlijk ook geldt voor de beweringen over andere kwesties, bijvoorbeeld over de impact op het milieu, gifstoffen, antibiotica, hormonen, de menselijke evolutie, enzovoorts.

Als dit het beste bewijs is dat een veganistisch dieet een goede gezondheid kan bevorderen, ben ik niet overtuigd. Ik ben zelfs sceptischer geworden, op basis van de volgende observaties:

1. Er is in de geschiedenis van de beschaving nog nooit een menselijke populatie geregistreerd die overleefde op een veganistisch dieet.

2. Het veganistische dieet is qua voedingswaarde ontoereikend. Het mist niet alleen vitamine B12, maar heeft ook een tekort aan heemijzer en folaat (wat betekent dat we het altijd een 'veganistisch dieet plus supplementen' zouden moeten noemen).

3. Uit grondige klinische onderzoeken is gebleken dat een bijna-veganistisch dieet er steevast voor zorgt dat het HDL-cholesterol daalt en het triglyceridengehalte soms omhoog gaat, wat beide tekenen zijn dat het risico op een hartaanval groter wordt. In de afgelopen dertig jaar – terwijl de percentages van zwaarlijvigheid en diabetes in de Verenigde Staten sterk zijn gestegen – is de consumptie van dierlijk voedsel sterk afgenomen: de consumptie van volle melk is met 79 procent gedaald, rood vlees met 28 procent en rundvlees met 35 procent, eieren met 13 procent en dierlijke vetten met 27 procent. Tegelijkertijd is de consumptie van fruit gestegen met 35 procent en die van groenten met 20 procent. Alle trends wijzen er daarom op dat Amerikanen steeds vaker van een dierlijk dieet overschakelen naar een plantaardig dieet. Deze gegevens zijn in tegenspraak met het idee dat de voortdurende verschuiving naar plantaardig voedsel de gezondheid zal bevorderen.

4. Er is het hele Indiase subcontinent – rundvlees wordt er niet gegeten door het overgrote merendeel van de mensen – waar de afgelopen tien jaar diabetes explosief is gestegen.

Het is ook niet waar dat What the Health de film is "waarvan gezondheidsorganisaties niet willen dat je hem ziet!" zoals wordt beweerd. De president van het American College of Cardiology, die in de film wordt geïnterviewd, spreekt met volle overtuiging zijn steun uit voor het veganistische dieet, en het deskundigencomité voor de Amerikaanse voedselrichtlijnen van 2015 stelde voor om vlees van de lijst van 'gezonde voedingsmiddelen' te schrappen.

Deze twee grote volksgezondheidsinstellingen zullen daarom waarschijnlijk juist blij zijn dat je deze film ziet. Het is zelfs zo dat het plantaardige dieet veel prominente voorstanders heeft, waaronder de Harvard Chan School of Public Health, die veel van de zwakke epidemiologische associaties heeft geproduceerd die in de film worden aangehaald. Het lijkt daarom slechts een van de retorische trucs van de film te zijn om te beweren dat het een soort Michael Moore-achtige underdog is.

Ten slotte zou ik nog graag commentaar willen leveren op deze film als journalistiek medium. De rol van Anderson als 'verslaggever' in What the Health voldoet niet aan de normale standaarden van het vakgebied. Hij springt niet alleen over een hek met prikkeldraad heen om op het terrein van een varkensboerderij in North Carolina te komen – wat erop lijkt dat hij een overtreding begaat door op verboden terrein te komen – maar hij neemt ook een reeks interviews af die me ronduit aan het lachen maakten.

Elke journalist weet dat als je wat informatie wilt van, bijvoorbeeld, het American Cancer Institute, de American Heart Association, of de American Diabetes Association – zoals Anderson probeert – je gewoon de persafdeling belt en vraagt om in contact te worden gebracht met de juiste persoon. Anderson lijkt dit niet te weten, of hij veinst het niet te weten, en stelt in plaats daarvan zijn vragen aan de personen die de telefoons opnemen of aan een beveiligingsmedewerker die de lobby bewaakt.

On-ge-loof-lijk. "Nogmaals… meer vragen die niemand kan beantwoorden," zegt Anderson. Jup, omdat deze mensen zijn ingehuurd als telefoonbediende of bewaker, meneer Anderson, niet als wetenschappelijke deskundigen. Anderson schildert deze ontmoetingen af als een reeks 'hebbes!'-momenten waarin hij zijn tegenstanders klem heeft, maar in werkelijkheid is het niets anders dan een illusie.

En dat geldt voor de hele film: enge beelden, meeslepend taalgebruik en de illusie van gegevens en bewijs, terwijl dat er in feite niet is. Ga je gang en eet je eieren, zuivel en vlees, beste mensen, want er bestaat geen hard bewijs dat aantoont dat deze traditionele voedingsmiddelen slecht zijn voor je gezondheid.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op dietdoctor.com.

Tonic is de nieuwe site over gezondheid van VICE. Volg ons op Facebook.