Sinds ik op straat ben aangevallen, werkt mijn brein anders

Op een zonnige dag in augustus liep ik over straat naar mijn appartement. Ik kwam bij een vriend vandaan die een barbecue had georganiseerd, en vlakbij woonde. De zon was net ondergegaan, maar de lucht was nog helder blauw. Vanuit het niets voelde ik een hand mijn keel dichtknijpen. Het was een man, die me naar zich toe draaide en zijn lippen op de mijne probeerde te zetten, terwijl hij met zijn andere hand mijn arm vastgreep. Doordat hij me zo vasthield, kon ik niet ademen, schreeuwen, schoppen of slaan. Ik beet zo hard als ik kon op zijn tong en lippen, hijgend en snakkend naar adem. Na wat als een eeuwigheid voelde, stopte er vlak bij ons een auto, waar een jong stel uitstapte. De man gooide me op de grond en rende weg, en ik schoot blindelings de andere kant op, zonder mijn eigen paniekerige schreeuw te horen.

Een aantal weken later, nadat de verwondingen in mijn nek waren hersteld, was mijn leven weer zoals het altijd al was — voor zover zichtbaar, althans. Ik was niet gewond geraakt of verkracht, niet bestolen, en er was niemand doodgegaan. Maar toch voelde het alsof er iets fundamenteel anders was, ik kon alleen niet plaatsen wat. Het riep bij mij de vraag op wat voor effecten zulke trauma’s überhaupt kunnen hebben, of het nu om fysiek geweld gaat, een auto-ongeluk of een schietpartij. Welke onzichtbare schade kunnen zulke situaties aanrichten?

Je brein reageert op je omgeving. De 100 miljard neuronen die onze gedachten en gedragingen besturen, kunnen na een traumatische ervaring veranderen. Ze kunnen met name actiever worden, vertelt Daniel Amen, een psychiater uit Los Angeles en auteur van meerdere boeken over het brein en trauma’s. “De neuronen gaan dan in een soort beveiligingsmodus, zodat ze klaar zijn om te schieten.” Dat kan weer het gevolg hebben dat onze manier van denken en doen fundamenteel verandert, zegt hij.

Uiteraard vindt dit soort verandering niet direct plaats. Ann Russo, een therapeut die met de overlevenden van de schietpartij in Las Vegas in 2017 werkte, vertelt dat bijna niemand er meteen over wilde praten en dat de steungroep de eerste weken amper bezocht werd. “Mensen zoeken pas hulp wanneer ze beseffen dat ze sommige dingen niet meer kunnen doen zoals ze dat voor het trauma wel konden,” zegt ze. Aimee Daramus, een psycholoog uit Chicago, voegt daaraan toe dat het heel normaal is om dit besef pas later te krijgen, zoals het ook normaal is om je emotioneel verdoofd te voelen en elke herinnering aan de ervaring voor een tijd te vermijden.

Ik kan me hierin vinden. Nadat ik veilig thuis was gekomen bij mijn man, kon ik niet aan de aanval denken zonder hevige hartkloppingen te krijgen en zijn bloed in mijn mond te proeven. Ik dronk whiskey, en met glazige ogen keek ik wat oude afleveringen van Crazy Ex-Girlfriend. Ondertussen negeerde ik mijn dikke lip, beurse nek en de moeite die ik had met slikken.

Het is niet goed om te lang te wachten, benadrukt Russo: “Hoe eerder je je trauma verwerkt, hoe beter. Op die manier heeft het ook minder tijd om zich vast te wortelen in je geest.” Onverwerkte trauma’s kunnen je leven inderdaad op meerdere manieren hinderen. Het kan leiden tot angst- of paniekaanvallen, je afstandelijker maken richting je geliefden, en je bepaalde situaties doen willen vermijden, bijvoorbeeld omdat ze je aan je trauma doen denken.

Russo vertelt dat veel van haar cliënten moeite hadden om na de schietpartij in het openbaar te verschijnen. “Bij iets simpels als boodschappen doen keken ze bij binnenkomst gelijk naar alle nooduitgangen,” vertelt ze. Trauma’s zorgen er vaak voor dat mensen extreem gevoelig en waakzaam voor hun omgeving zijn. Zelf stapte ik bijvoorbeeld veel te vroeg de metro uit als iemand me een paar seconden te lang aankeek, of rende ik weg wanneer ik een slecht gevoel kreeg van iemand die ik op straat zag lopen.

Dit soort veranderingen hebben te maken met de manier waarop we traumatische herinneringen verwerken. Tijdens een zo’n gebeurtenis komen stresshormonen vrij als cortisol en noradrenaline, wat het gevolg kan hebben dat je de herinneringen aan zo’n trauma levendiger voor je ziet dan andere. Dit soort herinneringen vervagen ook minder snel — ze kunnen zelfs jaren later nog even intens zijn als net na de gebeurtenis.

Veel mensen, waaronder ikzelf, denken dat ze hun trauma gewoon moeten slikken en verder moeten gaan met hun leven. Maar zo werkt het brein simpelweg niet, legt Russo uit. Ieder soort trauma leert het brein om specifieke verwachtingen te krijgen bij specifieke situaties. Dat is ook precies waarom mijn hart een paar slagen overslaat wanneer iemand me van achteren inhaalt op de stoep. Ik ga er dan blind van uit dat diegene mij pijn gaat doen.

Dat een trauma je brein verandert, hoeft nog niet te betekenen dat er de rest van je leven een donkere wolk boven je hoofd hangt. Hier zijn een aantal door experts aanbevolen manieren waarop je kunt omgaan met de gevolgen van een traumatische gebeurtenis:

Erken wat er is gebeurd (wanneer je daar klaar voor bent)

Als je de ervaring onderdrukt, laat je jezelf mogelijk niet toe om over de gebeurtenis heen te komen. En dat kan op lange termijn gevolgen hebben voor je geestelijke gezondheid, bijvoorbeeld in de vorm van angst of depressieve gevoelens. Het is daarom goed om steun te zoeken in de persoon van een goede vriend of therapeut, mits je daar klaar voor bent.

Bekijk de huidige opties

Daramus wijst erop dat er veel behandelingsmethoden bestaan voor mensen die een eenmalig trauma hebben ervaren, zoals cognitieve gedragstherapie, dialectische gedragstherapie en EMDR (wat staat voor eye movement desensitization and reprocessing therapy). Er wordt ook steeds meer onderzoek gedaan naar de manier waarop we hallucinogenen en virtual reality kunnen inzetten voor traumaverwerking.

Accepteer het feit dat je misschien veranderd bent

Als je brein veranderd is, hoeft dat niet iets slechts te zijn. Zolang je geen angst en stress hebt door de veranderingen, kun je die het best volledig accepteren. “Het is belangrijk om de persoon die je na het trauma bent te omarmen,” zegt Russo.

Herschrijf het verhaal

Een manier om het trauma te verwerken is om er je eigen verhaal van te maken, in plaats van dat je er slechts een bescheiden rol in speelt. “Op die manier heb jij de controle over je trauma, en niet andersom,” zegt Russo.

Mijn therapeut adviseerde mij om, wanneer ik weer zou moeten denken aan hoe die man me bij mijn keel greep, terug te denken aan het eerstvolgende moment dat ik me hierna weer veilig voelde. Dat was toen ik op de achterbank van de auto zat, en lachend werd aangekeken door het zoontje van het jonge stel. Hij zat naast me in zijn kinderstoel en liet me zijn speelgoed zien. Door mijn brein vooral op dit moment te laten focussen, in plaats van het angstaanjagende begin, maakte ik er mijn eigen verhaal van — een veel prettiger verhaal.

Een van de lastigste dingen aan omgaan met eenmalige trauma’s is dat, omdat het zo vanuit het niets kan gebeuren, het ook moeilijk kan zijn om jezelf ervan te overtuigen dat het niet nog een keer gebeurt. Daarom is het ook niet zo gek, en misschien zelfs verstandig dat je soms met wat meer stress op alledaagse situaties reageert. Ik check ook drie keer of mijn deur wel op slot is, of kijk obsessief over mijn schouder als ik alleen over straat loop.

Dat is nu eenmaal de harde waarheid: het kán nog een keer gebeuren.

Dat laatste geldt natuurlijk voor alles. Ik kan nóg een keer mijn been breken, nog eens stikken in een muffin of mijn haar verbranden met een kaars (ja, dat is me allemaal weleens overkomen). Toch laat ik geen van die mogelijkheden mijn dagelijkse gedrag beïnvloeden. Ik denk er niet eens aan. Met elke ochtend waarop ik wakker word, weer een dag verder van die ene zomeravond, laat ik ook de mogelijkheid dat mijn meest traumatische ervaring nogmaals plaatsvindt, langzaam los. Ik denk al mijn hele leven dat ik onoverwinnelijk ben, en kwam er toen heel abrupt achter dat dit niet zo is. Maar die realisatie heeft me niet kwetsbaarder gemaakt. Integendeel.

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.