Waarom 'clean eating' helemaal niet zo goed is voor je

Onlangs was ik bij een lunch van een van de meest vooraanstaande biologische bedrijven van Amerika. De gastvrouw was een yoga-instructeur uit een buitenwijk van Conneticut, waar voor zo goed als elk huis een luxe hybride SUV staat met in de bekerhouder een latte met biologische amandelmelk.

Toen de obers schalen vol zalm, risotto en broccoli de eetzaal binnen brachten, kondigde ze met veel tumult aan dat het eten honderd procent lokaal was, niet genetisch gemodificeerd en vrij van antibiotica, hormonen en kunstmatige toevoegingen. "Geniet van je clean lunch, geniet van dit echte eten."

Ik koop nooit biologisch, vind de beweging tegen genetisch gemanipuleerd eten bullshit en eet iedere avond een kom Honey Pops met volle melk. Zo overleef al dertig jaar. Wat zeg ik, overleef? Mijn dokters zeggen dat mijn gezondheid fenomenaal is – ondanks dat mijn dieet bestaat uit eten dat ze hier blijkbaar vies en nep noemen. Ben ik een mirakel? Een genetisch wonder?

Verre van.

'Clean eating' is een dieet gebaseerd op biologisch eten dat ethisch verbouwd en vrij van onnatuurlijke toevoegingen is. Het is erg populair onder fitnessfanaten, hippies en rijke yogamoeders. Het belooft "snel vetverlies voor het leven", een Gwyneth Paltrow-achtige visie op gezondheid die je leven helemaal reset. Het dieet staat tegenwoordig op allejezus veel covers van magazines en op zo goed als elke boekenplank, en beroemdheden als Alicia Silverstone en Jessica Alba zweren erbij.

Maar het probleem is niet dat er op die manier gegeten wordt. Wel dat het een beweging is die gestuwd wordt vanuit een bepaalde klasse – of om het in de woorden van een van mijn studenten die uit Detroit komt te zeggen: "Clean Eating? Dat is bullshit voor rijke witte mensen." Krista Scott-Dixon, voedingsdeskundige bij Precision Nutrition, claimt dat mensen uit het gezondheids- en gewichtsverlieswereldje inderdaad ondanks gebrek aan bewijs onwijs in de ban zijn van clean eating.

Het jammerlijke daaraan is dat een hoop mensen die het ideaal omarmen (logisch, als het je er voortdurend mee om de oren geslagen wordt) er al snel achterkomen dat ze het zich niet kunnen permitteren om op die manier te eten. En denken: shit, ik heb niet genoeg geld om gezond te leven. Uit een onderzoek van Consumer Reports bleek namelijk dat biologisch eten 40% duurder is dan conventioneel voedsel. "Als je beeld van biologisch, niet genetisch gemodificeerd, clean eten een flesje groene smoothie van twaalf dollar is, is gezond eten onbetaalbaar," zegt Scott-Dixon.

In Nederland kampt ongeveer de helft van de bevolking met overgewicht. In Amerika is dat zeventig procent, en slechts tien procent eet de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groente en fruit. In de armste buurten zelfs nog minder. De financiële barrière weerhoudt het gros van de inwoners ervan om gezond eten te kopen. "In plaats van ons zorgen te maken om clean eating en daar druk op te leggen, zouden we er beter voor zorgen dat goed voedsel voor iedereen toegankelijk en betaalbaar is," zegt Robin Deweese, voedseldeskundige bij Arizona State University.

Deweese heeft een hekel aan de term clean eating. "Het is iets geworden dat om sociale status draait. Wat het eigenlijk zegt is: "Ik eet beter, dus ik ben beter,'" vertelt ze. Scott-Dixon voegt daar toe: "Clean eten is iets wat mensen die op sociaaleconomisch vlak geen zorgen hebben. Het is een first world problem."

En ja, bepaald voedsel als 'clean' labelen, labelt impliciet de rest als 'vuil', waardoor een tweedeling ontstaat: wij versus zij, een superieur wereldbeeld. "Eten wordt ingezet als propaganda. Er hangt een morele waarde aan," zegt Trevor Kashey, voedingsconsulent bij Complete Human Performance met een doctoraat in biochemie. Met zoveel mensen die weinig hebben, moet je voorzichtig zijn met eten als 'slecht' bestempelen, zegt John Weidman, deputy executive director van The Food Trust, een non-profitorganisatie die ernaar streeft achtergestelde gemeenschappen te voorzien van betaalbaar en voedzaam eten. "Als je een kind meer bananen wilt laten eten, moet je hem of haar niet het idee geven dat het 'vuile' bananen zijn."

Scott-Dixon is het er mee eens: "Het concept clean eating brengt zoveel morele, veroordelende associaties met zich mee." Er zijn zoveel mensen die er niet in slagen om elke maaltijd clean te maken, wat vaak een vertekende relatie met voedsel tot gevolg heeft. "Elke keuze die je maakt in de supermarkt komt tegenwoordig met zoveel bagage, dat mensen er gestrest, angstig, paranoïde en boos op zichzelf door worden."

Wie wel in staat is 100 procent clean te eten, is plots moreel superieur. "Voorstanders van clean eating moeten beseffen dat niet iedereen de middelen heeft om een stuk biefstuk van een koe die alleen maar grasvoer heeft gehad te eten dat vier keer meer kost dan de conventionele variant, welke trouwens volgens onderzoek waarschijnlijk net zo voedzaam is," zegt Anothony D'Orazio, adjunct professor biologie en voeding van Ohio State University. "Dat maakt iemand niet meer of minder waardig."

Voedingseducatie zou rekening moeten houden met cultuur, vertelt Weidman: "Er bestaat niet één soort gezond eten." Zijn organisatie staat klaar om mensen die volledig biologisch en zonder genetische modificatie willen eten te helpen, maar "aan het einde van de dag willen ze mensen vooral helpen om gezonder te eten."

Er zijn verschillende manieren om dat te verwezenlijken. De clean-eatingbeweging beweert dat hun eten gezonder is en beter om af te vallen dan conventioneel eten (de 'vuile' tegenhanger ervan). Maar daar is geen wetenschappelijk bewijs voor.

Ja, het resulteert vaak in gewichtsverlies, maar niet om de redenen die je dacht.

"Als je afvalt is het omdat je gestopt bent met het eten van snacks en ander troostvoer, en begonnen bent met het eten van bladeren," vertelt Kashey. "Of die bladeren biologisch zijn of niet genetisch gemanipuleerd, heeft helemaal niks met je gewichtsverlies te zien." De reden: pesticiden, antibiotica en chemicaliën hebben geen effect op de hoeveelheid energie in je eten, aldus Michael Lowe, een klinisch psycholoog die onderzoek verricht naar gewichtsverlies en overgewicht.

Lowe zegt dat de enige consistente manier om gewicht te verliezen is dat je met enige regelmaat minder calorieën binnenkrijgt dan dat je verbrandt. "Hoe je het ook went of keert, afvallen, aankomen, of je gewicht behouden draait altijd om hoeveel calorieën erin en er weer uit gaan." Jaren van wetenschappelijk onderzoek bevestigen dat.

Hetzelfde geldt voor gezondheid. "Is biologisch eten daadwerkelijk gezonder? Het voelt alsof het zo zou moeten zijn, maar is dat wetenschappelijk correct? Het is moeilijk te zeggen," zegt Scott-Dixon. Wetenschappers van Standford University konden zelfs na 240 onderzoeken geen verband vinden. Ook onderzoekers in Engeland moesten besluiten dat er op dit vlak geen conclusie genomen kan worden.

"Wel bevonden ze dat er wel degelijk een verschil is tussen biologisch en niet-biologisch eten. Biologische melk bevat iets meer omega 3, maar minder jodium, en biologisch fruit en groenten bevatten overwegend meer antioxidanten. Maar die verschillen zorgen niet per se in gezondheidsvoordelen," zegt Kashey.

Een ander argument dat mensen die clean eten vaak gebruiken, is het gebruik van pesticiden in de landbouw.

Clean eaters kaarten regelmatig de risico's van het gebruik van pesticiden in landbouw aan. Okay, we weten niet wat de langetermijngevolgen van pesticiden zijn. Maar er is enorm veel bekend, en de pesticiden die we vandaag de dag worden uitvoerig getest. Glyfosaat, 's werelds meest gebruikte pesticide is door de World Health Organization op een lijst van mogelijk kankerverwekkende stoffen gezet, maar uit recent onderzoek volgt wel dat de hoeveelheden waar wij aan bloot worden gesteld geen effect hebben.

"Ondertussen blijkt uit jarenlang onderzoek dat genetisch gemanipuleerd eten niet alleen veilig zijn, maar ook nog eens voedzamer is dan 'natuurlijk' eten," zegt D'Orazio. Er zijn geen gevallen bekend van mensen die zijn overleden door genetisch gemanipuleerd eten, maar gemanipuleerde gewassen kunnen ook nog eens ieder jaar 3,1 miljoen kinderen van ondervoeding redden.

Er zijn natuurlijk de voldoende goede redenen om clean te eten – van dierenwelzijn tot het steunen van lokale boeren. Maar het verkooppraatje over gezondheid en gewichtsverlies slaat nergens op.

Zulke overtuigingen kunnen zelfs leiden tot het "health halo"-effect, een fenomeen waarin mensen geloven dat de voordelen van clean foods op het milieu ook gelden voor een gezonder leven en gewichtsverlies. Dat was de conclusie van wetenschappers van Cornell University. Zij ondervonden dat mensen ervan overtuigd zijn dat biologisch eten minder calorieën en meer voedingsstoffen bevat dan de conventionele tegenhanger. Terwijl veel 'gezond' eten bevat net zoveel calorieën als een Big Mac.

Hoe je het ook wendt of keert is clean eating is ook maar een verzonnen regeltje, net als "verboden het gras betreden." "Ideaal gezien willen we mensen het gevoel dat ze het zelf in de hand hebben," zegt ze. "Dan hoef je niet te vertrouwen op een verzonnen lijstje van eten, maar ben je je eigen wetenschapper en ben je bewust van wat werkt voor jou." Dat kan natuurlijk een schaal zalm, risotto en broccoli zijn. Maar ook een kom Lucky Charms met goedkope melk.