Hoe steun je een partner die het leven niet meer ziet zitten?

Sophie* (28) had een slecht gevoel in haar onderbuik. Haar vriend Maarten* (38), met wie ze net had afgesproken dat ze even afstand van elkaar zouden nemen, was alleen thuis. Hij worstelde al jaren met depressieve gevoelens, en zei wel eens dat het leven voor hem eigenlijk niet meer hoefde. Toen Sophie ongerust zijn huis binnenging, trof ze Maarten daar aan – hij had zichzelf in levensgevaar gebracht. Gelukkig kon hij op tijd geholpen worden door de hulpdiensten. Maarten zegt dat het niet zijn bedoeling was om zelfmoord te plegen. Maar omdat hij erg nonchalant met zijn leven en gezondheid omging, was Sophie daarvoor wel op haar hoede geweest. Voor hen allebei is de herinnering aan die bewuste dag traumatiserend. 

Het is moeilijk om concrete cijfers te vinden over pogingen tot zelfdoding in Nederland, aangezien lang niet iedereen openlijk praat over suïcidale gedachten en niet elke poging wordt geregistreerd. Wat we wel kunnen zeggen: uit onderzoek uit 2017 blijkt dat ieder jaar ongeveer 100.000 volwassenen in Nederland een suïcidepoging doen. Gemiddeld beëindigen vijf mensen per dag in Nederland hun leven. 

Het spreekt voor zich dat het heel zwaar is om met zelfmoordgedachten te kampen. Maar ook als het je partner is die daarmee worstelt, is dat zacht gezegd ontzettend taai. Hoe kan je een suïcidale partner het best steunen? Hoe begin je een gesprek over zo’n gevoelig onderwerp? En hoe zorg je ervoor dat je er niet zelf aan onderdoor gaat?

Volgens Lidewy Hendriks, psycholoog bij MIND Korrelatie, is de gouden regel dat je goed voor jezelf blijft zorgen wanneer je partner depressief en/of suïcidaal is. “Het is namelijk ook voor jou als partner een erg zware situatie,” vertelt ze aan VICE. Voor Hendriks is het heel belangrijk om te benadrukken dat de depressie van je partner niet jouw verantwoordelijkheid is, wat er ook gebeurt. Je kunt wel helpen, maar je kunt het niet verhelpen. Je bent niet verantwoordelijk voor de keuzes die je partner maakt. “Een relatie is niet bedoeld als manier om iemand ervan te weerhouden diens leven te beëindigen. Een relatie gebaseerd op afhankelijkheid is niet gezond,” aldus Hendriks. 

Dit herkent Sophie. Zij woonde jarenlang samen met Maarten, tot ze vorig jaar besloten om weer apart van elkaar te gaan wonen. “Maarten heeft veel persoonlijkheidsproblemen,” vertelt ze aan VICE. Dat uitte zich op verschillende manieren: een carrière die moeilijk van de grond kwam, ontevredenheid over het leven en een jarenlange depressie. “Het leek hem op een gegeven moment niet veel meer te kunnen schelen of hij nog leefde of niet,” zegt Sophie.

Sophie en Maarten hadden tijdelijk afstand van elkaar hadden genomen, en toen het slecht met hem ging kreeg Sophie last van schuldgevoelens. “Maarten was degene die de relatie had beëindigd, omdat hij vond dat hij me geen gezonde relatie kon bieden. Ik moest op dat moment eigenlijk vooral aan mezelf denken,” vertelt ze. “Ik moest mezelf losmaken van Maarten, maar na wat er gebeurd was, lukte dat eigenlijk niet meer. Ik dacht: zie je wel, dit is wat er gebeurt als je afstand neemt. Ik weet dat het ongezond is, maar loslaten is ontzettend moeilijk als je van iemand houdt.”

Volgens Hendriks is dit een normale reactie, maar om die reden niet loslaten helpt uiteindelijk niemand. “Het klinkt heel hard, maar voor je het weet zit je, vaak onbewust en onbedoeld, in een relatie waarin je je emotioneel gechanteerd voelt.” 

Hendriks erkent dat dit gemakkelijker gezegd is dan gedaan. “Je houdt heel veel van iemand, je begrijpt dat iemand lijdt en dat die het graag anders had gezien,” vertelt Hendriks. “Maar uiteindelijk blijft het de verantwoordelijkheid van je partner om hulp te zoeken. Je bent verantwoordelijk voor je eigen geluk en je eigen gevoelens. Daarbij hoort ook het aangeven van je eigen grenzen. Je kunt steun bieden voor zover jij dat aankunt." 

“Als Maarten een keuze moet maken die iets in zijn leven kan veranderen, saboteert hij zichzelf. Hij heeft allerlei verklaringen voor waarom hij niet het leven kan hebben dat hij zou willen, maar hij is vooral bang om te falen,” vertelt Sophie. “En dat is heel lastig om te zien. Onlangs hadden we nog een discussie, omdat hij zijn nazorg na zijn opname maar niet regelt. Hij hoeft alleen maar zijn huisarts te bellen, maar dat stelt hij dus de hele tijd uit.” 

Volgens Sophie is dit een van de moeilijkste onderdelen van een relatie met iemand die depressief en/of suïcidaal is. “Je ziet eigenlijk van een afstandje hoe iemand zichzelf saboteert en vastzit in een eigen wereld. En je kan er bitter weinig aan doen: je kan advies geven en informatie opzoeken over zijn aandoeningen, maar echt helpen lukt niet. Want ik heb gemerkt dat als ik Maarten dwing om hulp te zoeken, het eigenlijk averechts werkt. Dat is frustrerend. Het is erg moeilijk om de verantwoordelijkheid bij een ander te laten als je ziet dat diegene die verantwoordelijkheid niet kan nemen.”

Dat betekent natuurlijk niet dat je helemaal niets kan doen. Hendriks zegt dat je je partner kunt ‘activeren’. Hoe cliché het ook klinkt, soms kan frisse lucht en een beetje beweging goed doen. “Als jij boodschappen gaat doen, of een wandelingetje gaat maken, kan je je partner uitnodigen om mee te gaan,” aldus Hendriks. Wel benadrukt ze dat zoiets niet altijd even makkelijk gaat. “Het kan heel zwaar zijn om een persoon met een depressie te activeren, dus let erop dat het voor jou niet te zwaar wordt.” Sophie bevestigt dat. “Je moet oppassen dat je geen mantelzorger wordt, want dan neem je alle verantwoordelijkheden van je partner over.”

Misschien voel je de neiging om de passies van je partner weer aan te wakkeren, maar volgens Hendriks helpt dat lang niet altijd. Als je geliefde altijd dol was op Italiaans eten, moet je er niet op rekenen dat je de problemen verhelpt door diegene naar een kraampje met risottoballen te lokken. “Bij mensen die zich depressief voelen is er vaak sprake van interesseverlies. Als ze geconfronteerd worden met dingen die ze vroeger wel leuk vonden maar nu niet meer, kan dat erg confronterend zijn.”

Suïcide is een taboe, waardoor praten over je partner en diens suïcidale gedachten niet vanzelfsprekend is. Toch is dat volgens Hendriks erg belangrijk. “Bespreek eerst met je partner dat je er behoefte hebt om te praten met iemand over wat er aan de hand is. Als je er liever niet met familie of vrienden over wil spreken, praat dan met een hulpverlener. Ik zou in ieder geval aanraden om voor jezelf begeleiding en ondersteuning te zoeken. Door goed bij jezelf te blijven voelen wat je aankan, en helder je grenzen aan te geven, kan je alsnog meeleven met de ander,” vertelt Lidewy.

Communicatie is ook voor het ondersteunen van je partner van cruciaal belang, zegt Hendriks. “Tijdens mijn opleiding kregen we een training waarbij we zoveel mogelijk ‘foute’ vragen moesten stellen aan de docent, die ‘speelde’ dat ze suïcidaal was. Toen kwamen we erachter dat hoe fouter je dacht dat je vragen waren, hoe fijner ze die eigenlijk vond. Die foute vragen waren tenminste eerlijk en open.” Volgens Hendriks hoef je dus niet bang te zijn om je partner vragen te stellen over diens gevoelens en gedachtes, ook al zijn die naar en duister.

Volgens Sophie helpt het om je partner advies te geven vanuit jezelf. Je kunt dan iets zeggen als: voor mij werkte dit heel goed, zou jij dat ook eens willen proberen? “En als hij iets vertelt, geef ik soms een samenvatting om te laten zien dat ik hem daadwerkelijk heb begrepen,” vertelt Sophie. “Ik heb ook een veel boeken over psychiatrische aandoeningen aangeschaft, zodat ik kan begrijpen wat iemand als hij meemaakt.”

Volgens Hendriks is het inderdaad belangrijk dat je erkent wat je partner doormaakt. Want wat in ieder geval niet werkt, is opmerkingen maken als: “maar je hebt het toch hartstikke goed?” Als iemand suïcidaal is, kan diegene de goede dingen van het leven op dat moment niet zien.

Sophie vertelt dat Maarten al een tijd geleden hulp heeft gezocht voor zijn psychische problemen. Maar omdat hij verschillende diagnoses door elkaar kreeg werd zijn casus te complex, waardoor hij niet aangenomen werd voor een hulptraject. Na die ene dag waarop Maarten bijna zijn leven verloor, heeft hij wel maandenlang therapie gekregen.

Hendriks benadrukt dat het belangrijk is dat je partner hulp zoekt. Blijf dit herhalen, in plaats van de rol van hulpverlener zelf op je te nemen. Voor Sophie blijft dit een groot struikelpunt. “Maarten heeft hard aan zichzelf gewerkt tijdens therapie, maar zodra hij weer thuis kwam begon zijn oude leven weer. Daar heeft hij nu veel moeite mee. Dat hij het uitstelt om hulp te zoeken, kan voor mij soms egoïstisch aanvoelen. Het gaat mij namelijk ook aan. Ik denk dat hij niet beseft dat hij zijn volledige omgeving meesleurt. Ik weet dat het ook dat het voor hem confronterend en eng kan zijn om opnieuw hulp te zoeken.”

Sophie herkent de gevoelens van Maarten: ook zij heeft onverwerkte trauma’s, waar Maarten haar op zijn beurt mee hielp. Maar inmiddels heeft ze geleerd dat je een ander niet kan redden, en dat je er vooral voor moet zorgen dat je zelf stevig in je schoenen kan staan.   “Maarten was echt mijn rots in de branding toen ik veel last had van PTSS, door een situatie in mijn jeugd. Hij heeft hierdoor ook veel voor zijn kiezen gekregen. Hij probeerde mij te redden, maar ging daar zelf aan onder door.”

Stel dat je relatie zodanig zwaar wordt dat je helemaal uitgeput raakt. Is het dan verantwoordelijk om die relatie te beëindigen? Als het je niet meer lukt om goed voor jezelf te zorgen, is dat volgens Hendriks een reële mogelijkheid.

Ook Sophie overwoog om de relatie met Maarten te beëindigen. “Dat was vooral op de momenten dat het slecht ging met een van ons,” vertelt ze. “Het moeilijke is dat hij er altijd voor me was op momenten dat het slecht met me ging, dan wil je eigenlijk hetzelfde terug doen.” 

Sophie vertelt dat ze zich op het moment dat Maarten opgenomen was onafhankelijker voelde, maar dat ze hem tegelijkertijd ook erg miste. Voor haar was dat een teken dat ze voor hem wilde blijven vechten. “Ook Maarten heeft onze relatie meer leren waarderen,” vertelt ze. “We zijn het voorzichtig weer gaan opbouwen, maar ik heb hem wel verteld dat dit op voorwaarde is dat hij hulp zoekt. Het is belangrijk dat we allebei aan onszelf blijven werken en hele mensen worden. We moeten een relatie willen omdat we het leuk vinden om samen te zijn, niet omdat we elkaar willen redden.”

“Wanneer iemand depressief is, kan dat zich op verschillende manieren uiten. In het geval van Maarten werd hij afstandelijk en kil,” vertelt Sophie. “Dat maakt mij onzeker. Daardoor vraag ik steeds bevestiging, omdat ik bang ben dat hij niet meer van me houdt.” Sophie vertelt dat ze vaak compenseerde: ze deed er alles aan om Maarten aan het lachen te krijgen en hem blij te maken. “Gaandeweg verloor ik mezelf daar een beetje in,” vertelt ze. “Inmiddels heb ik geleerd veel meer mezelf te zijn.”

Het moment dat ze Maarten bewusteloos aantrof in zijn huis, kreeg ze moeilijk uit haar herinnering. Een lange tijd voelde ze zich verantwoordelijk voor wat er gebeurd was. “En heel lang liep ik met de vraag rond of Maarten nog zou leven als ik hem niet aangetroffen had,” vertelt ze. Uiteindelijk heeft ze EDMR-therapie gedaan, een methode die specifiek gericht op het verwerken van traumatiserende gebeurtenissen. Ook voor haar andere trauma’s is Sophie in therapie gegaan. En dat is volgens haar het beste wat je kan doen voor je geliefde: goed voor jezelf zorgen.

“Maarten heeft gezien hoe diep ik zat, maar ook hoeveel beter het met me gaat als hulp zoek. Dat motiveert hem eigenlijk het allermeest,” zegt ze. “Ook voelt hij minder druk als ik mijn eigen ding doe. Hij ziet dan dat hij niet voor mij hoeft te zorgen, maar vooral voor zichzelf. De liefde tussen ons is bijzonder. We begrijpen elkaar. We weten hoe het is om in de put te zitten. Wat wij hebben meegemaakt samen, heeft ons ook sterker gemaakt. Daarom blijft deze relatie voor mij ondanks alles de moeite waard.”

*De namen zijn gefingeerd. De echte namen van Sophie en Maarten zijn bekend bij de redactie.

Denk jij aan zelfdoding? Of ken jij iemand die aan zelfdoding denkt? Hulp zoeken werkt echt. Start een anonieme chat op www.113.nl (113 Zelfmoordpreventie) of bel 0800-0113.

Heb jij last van een depressie of andere psychische aandoening, maak je je zorgen om iemand anders of heb je iemand verloren aan zelfdoding? Bel, mail, chat of app dan met een hulpverlener van MIND Korrelatie: www.mindkorrelatie.nl"