Een handig overzicht van smartdrugs voor tijdens het studeren

Studeren is er niet makkelijker op geworden. Onze ouders konden rustig tien jaar over een geschiedenisbachelor doen, en niemand keek vreemd op als je jezelf maar één van de tien keer de collegezaal in sleepte. Dat is nu wel anders; dankzij de aanwezigheidsplicht en de bindende studieadviezen is studeren een stukkie zwaarder geworden. Bovendien krijgt je als student in 2017 geen maandelijks cadeautje in de vorm van een paar honderd euro meer, en moet je om een al te gruwelijke schuld te voorkomen één of twee bijbaantjes nemen.

Zo kan het gebeuren dat je door dit overvolle schema pas 's avonds tijd hebt om nog even alle stof van het tentamen voor de volgende ochtend in je hoofd te stampen. De verleiding om in dit soort gevallen naar allerhande middeltjes te grijpen die je helpen wakker te blijven of helpen te concentreren, kan groot zijn. Noötropica – die ook wel smartdrugs worden genoemd, maar niet verward moeten worden met de smartdrugs die je bij de smartshop op de hoek koopt – is een verzamelnaam voor middeltjes die je cognitieve prestaties verbeteren.

We hebben de voor- en nadelen van een paar van deze middeltjes op een rij gezet, zodat je goed beslagen ten ijs het nieuwe studiejaar ingaat en volledig op de hoogte bent van wat je nou precies in je lijf stopt, mocht je dat van plan zijn.

Wat is het en hoe werkt het in vredesnaam?
Modafinil als cognitieve booster is iets waar we maar niet over uitgepraat raken: het lijkt de favoriete smartdrug te zijn van start-up-eigenaren tot oververmoeide piloten, en van niets ontziende Wall Street-bankiers tot overwerkte en onderbetaalde universitaire docenten. Modafinil wordt soms als een wondermiddel naar voren geschoven, een beetje zoals die mysterieuze smartdrug uit de film Limitless, dat ervoor zorgt dat de hoofdpersoon van de film, Bradley Cooper, spontaan in een genie verandert.

Lijkt te mooi om waar te zijn, en dat is het ook. Modafinil is een medicijn dat vooral wordt voorgeschreven bij mensen die aan de slaapstoornis narcolepsie lijden, en zorgt ervoor dat degene die het slikt zich beter kan concentreren en daarbij minder snel last krijgt van slaapaanvallen.

Modafinil wordt als stimulerend middel gezien, en gedacht wordt dat het de chemische stof gamma-animoboterzuur vertraagt; een stofje dat er normaal gesproken voor zorgt dat je hersenen minder snel werken. In een thread op Reddit is te lezen hoe verschillende recreatieve gebruikers van Modafinil het medicijn hebben ervaren: "Modafinil doet precies wat het moet doen, het zorgt ervoor dat je minder moe bent. En dat werkt heel goed, maar dat is het dan ook wel." Een andere gebruiker vertelt: "Ik voelde dat ik gestresster en angstiger begon te worden. (…) Nu neem ik het alleen nog om helemaal wakker en gefocust op iets te zijn, en niet dagelijks meer."

Hoeveel Nederlandse studenten gebruiken dit om gefocust te kunnen blokken?
Modafinil wordt in Nederland niet veel gebruikt voor studiedoeleinden. In 2015 werden voor een onderzoek ruim 1500 Nederlandse studenten ondervraagd over of en in welke mate zij cognitieve versterkers gebruikten. Precies 0 respondenten gaven aan Modafinil te hebben gebruikt. Voor een kleinschaliger onderzoek uit 2016, waarvoor 113 Nederlandse studenten werden ondervraagd, wisten de onderzoekers één dappere pionier op te scharrelen die weleens Modafinil gebruikt had, maar bij die ene persoon bleef het dan ook wel.

Zitten er ook nadelen aan?
Ik bel met Daan Touw, klinisch farmacoloog en ziekenhuisapotheker bij het Universitair Medisch Centrum Groningen, en hij weet me het volgende te vertellen: "Onderzoek heeft inderdaad aangetoond dat Modafinil de cognitie kán verbeteren – met name de complexere taken kunnen makkelijker worden uitgevoerd." Hij waarschuwt me: "Maar kijk wel uit met dit middel: in de klinische proeven is onderzocht of het gebruik van Modafinil kwaad kon. Daarbij zijn geen verschrikkelijke bijwerkingen naar boven gekomen, maar de proefpersonen hadden Modafinil slechts gedurende zes weken gebruikt. Bijwerkingen kunnen ook weer anders zijn wanneer je het middel jarenlang gebruikt, en over risico's op de lange termijn is helemaal niets bekend. In die zes weken tijd veroorzaakte Modafinil overigens geen verslaving bij de proefpersonen, maar over de lange termijn weten we daar wederom niets over."

Waar haal je dit spul?
Mocht je Modafinil alsnog willen proberen om je te helpen studeren, dan zul je er – tenzij jij je huisarts ervan kunt overtuigen dat je aan narcolepsie lijdt – op illegale wijze aan moeten komen: de geneesmiddelenwet in Nederland zorgt ervoor dat je het alleen op recept kan krijgen.

Wat is het en hoe werkt het in vredesnaam?
Die sloten koffie die jij wegtikt in de universiteitsbibliotheek zorgen er niet alleen voor dat je klaarwakker blijft: cafeïne helpt namelijk ook bij het verbeteren van je concentratievermogen, en zorgt ervoor dat je alerter bent. Uit onderzoek blijkt dat het vooral goed werkt in combinatie met L-theanine, een van de bestanddelen die voorkomt in thee. Daarnaast vermindert L-theanine de nadelige effecten van cafeïne: zo zul je minder last hebben van trillende handjes, een verhoogde bloeddruk en angstigheid. Kortom, wanneer jij je RedBull met wat L-theanine combineert, is de kans dat je medestudenten jou voor Jochem Myjer aanzien aanzienlijk minder groot.

Op Reddit zijn verschillende ervaringen van gebruikers te lezen: "De combinatie van de middelen kalmeert me en zorgt dat ik mijn werk niet afraffel," vertelt een van hen. Iemand anders vertelt: "De cafeïne zorgt ervoor dat minder snel moe wordt, terwijl de L-theanine ervoor zorgt dat je wat rustiger wordt." Voor het beste effect is het beter om niet zomaar een halve liter energiedrank achterover te klokken, maar 100 mg cafeïne (in de vorm van een pil, 80 - 100 mg staat ongeveer gelijk aan één sterke kop koffie) te combineren met 200 mg L-theanine.

Zitten er ook nadelen aan?
Als je het gewoon bij koffie wil houden, vergeet dan niet dat te veel koffie voor hoofdpijn kan zorgen. Overmatige koffieconsumptie kan sowieso tot nogal wat nare dingen leiden – zoals hartkloppingen, een onregelmatige hartslag, en trillingen – maar dan moet je het wel héél bont maken. Drie tot vijf kopjes koffie per dag brengen zelfs gezondheidsvoordelen met zich mee, en worden geassocieerd met een lagere kans op alzheimer, parkinson en hart- en vaatziekten. Win, win, win, dus. Sommige mensen zijn echter wel overgevoelig voor cafeïne, dus mocht jij al hartkloppingen krijgen van een bakkie pleur, laat die cafeïnepillen dan liever voor wat ze zijn.

Waar haal je dit spul?
L-theanine is in capsules verkrijgbaar bij de drogisterij of Holland & Barrett; cafeïnepillen zijn wat moeilijker te vinden, maar vaak wel online te bestellen bij webshops voor bodybuilders, Amazon, of in sommige smartshops. Mocht je nou helemaal geen zin hebben om naar de drogist te sjokken, dan kun je ook gewoon sloten zwarte thee achterover gooien; daar zit gemiddeld 42 mg cafeïne per kopje in, en ongeveer 24 mg theanine. Niet de ideale verhoudingen dus, maar waarschijnlijk wel genoeg om je door een avondje heel geconcentreerd studeren heen te sleuren.

Wat is het en hoe werkt het in vredesnaam?
Nee, Ritalin is niet alleen de favoriete partydrug van veel verveelde, Nederlandse tieners, die allemaal wel een vriend of vriendin hebben wiens jeugdpsycholoog teveel van het medicijn voorschrijft; het wordt ook vaak gebruikt om tentamenweken door te komen, of een hele nacht te kunnen blokken.

Ritalin, Concerta en Medikinet zijn van origine allemaal medicijnen die gebruikt worden om ADHD te behandelen. Ze zorgen er bij mensen met ADHD voor dat er meer dopamine vrijkomt in de hersenen, waardoor de hersenactiviteit stijgt. Dit zorgt er vervolgens voor dat de gebieden in de hersenen die te weinig actief zijn, actiever worden – en zo verminderen de klachten. Patiënten voelen zich, na het innemen van methylfenidaat, vaak rustiger en helderder, en daarbij is er vaak sprake van minder chaotische handelingen.

Hoeveel Nederlandse studenten gebruiken dit om gefocust te kunnen blokken?
Van alle Nederlandse studenten die weleens smartdrugs gebruiken voor studiedoeleinden, gebruikt volgens de NOS 60% van deze jongeren Ritalin. Volgens het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) gebruikt zelfs één op de vier Nederlandse studenten methylfenidaat (de werkzame stof in Ritalin, Concerta en Medikinet), zonder dat ze het medicijn voorgeschreven hebben gekregen.

Als ik op Reddit zoek naar ervaringen met recreatief gebruik van Ritalin, kom ik verschillende verhalen tegen: "Zorg ervoor dat je al aan het studeren bent vóór de Ritalin aanslaat! Als je iets anders aan het doen bent (videospelletje, internet, etc.), zul je je alleen maar dáárop kunnen focussen," vertelt een van de gebruikers. Iemand anders heeft weleens Concerta genomen en legt uit: "Ik heb weleens een weekje Concerta genomen, geweldig voor mijn concentratievermogen en motivatie."

Zitten er ook nadelen aan?
Ik richt me weer tot Daan Touw, en hij vertelt me: "Alledrie zijn het amfetamine-achtige middelen – qua structuur lijken ze erg op amfetaminen, en daar is dan ook de werking op gebaseerd. Medikinet, Ritalin en Concerta bevatten alledrie dezelfde stof, maar bij Ritalin wordt het in één klap aan het maagdarmkanaal afgegeven waardoor de inhoud gelijk wordt opgenomen, terwijl het bij Concerta en Medikinet verdeeld over een aantal uren wordt opgenomen, waardoor de werking dus van langere duur is. Let er trouwens op dat je deze middelen absoluut niet fijn kauwt of mengt met vloeistof, want dan krijg je die volle dosis in één klap – en dan kun je in het ergste geval hartritmestoornissen krijgen. Over de gevaren op de lange termijn zijn erg weinig gegevens te vinden, maar bij langdurig amfetaminegebruik kun je ernstige hartschade oplopen."

Waar haal je dit spul?
Ritalin valt onder de geneesmiddelenwet, en is dus – net als Modifinil – alleen verkrijgbaar op recept. Dergelijke medicatie doorverkopen is dus strafbaar. Daar komt nog eens bij dat Ritalin onder lijst I van de Opiumwet valt, waardoor je – wanneer je om een extra centje bij te verdienen je Ritalin doorverkoopt aan studiegenoten – ook de Opiumwet overtreedt.

De naam 'racetams' doet waarschijnlijk niet meteen een belletje rinkelen, maar is een verzamelnaam voor een groep synthetische noötropica die onder dezelfde noemer worden geschaard omdat ze eenzelfde soort chemische structuur hebben en daarmee ook soortgelijke gevolgen hebben voor de cognitieve prestaties. De theorie achter racetams is dat het de membraandoorgankelijkheid in de hersencellen van oudere mensen zou verbeteren, waardoor je hersenen sneller zouden functioneren. Ze zouden je geheugen, focus, energie en gemoedstoestand een boost kunnen geven, en zijn daarbij ook nog eens goed voor de algehele staat van de hersenen.

Helaas zou dat betekenen dat racetams op jouw jonge, frisse hersenpan weinig effect hebben, maar toch zijn er op het wereldwijde web genoeg verhalen te vinden van millennials die zweren bij deze middeltjes om een nachtje door te halen en hun cognitieve vaardigheden te verbeteren. Uit de ervaringen die online te lezen zijn lijkt vooral Piracetam – een medicijn dat eigenlijk bedoeld is om draaiduizeligheid te behandelen – favoriet te zijn. Alle racetams die later op de markt gebracht zijn stammen oorspronkelijk dan ook van Piracetam af. Sterker nog, de term noötropicum werd zelfs in het leven geroepen om de effecten van Piracetam te beschrijven.

Ondanks het feit dat vaak geclaimd wordt dat racetams vooral een gunstig effect op oudere hersens zouden hebben, zijn er ook onderzoeken die aangetoond hebben dat Piracetam het geheugen van de meeste volwassenen, inclusief niet-bejaarden, een boost geeft. Weer een ander onderzoek suggereert dat het middeltje studenten, voornamelijk dyslectische studenten, kan helpen bij het verbeteren van hun non-verbale leervaardigheden.

Hoeveel Nederlandse studenten gebruiken dit om gefocust te kunnen blokken?
Er is op het internet niets te vinden over de mate waarin Nederlandse studenten gebruik maken van racetams, en dat kan iets te maken hebben met het feit dat deze medicijnen onder de geneesmiddelenwet vallen én Piracetam daarbij niet veel meer voorgeschreven wordt (en dus niet zo makkelijk meer te verkrijgen is).

Zitten er ook nadelen aan?
"Ik gebruik het liefst Piracetam, het helpt me om gefocust te blijven," vertelt een Reddit-gebruiker. Iemand anders legt uit hoe hij vooral "Piracetam in combinatie met Oxiracetam gebruikt," omdat hij muziek hierdoor beter waardeert en zich gemotiveerder voelt. Ervaringsdeskundigen raden vaak aan om Piracetam in combinatie met choline te nemen, om de beruchte "racetamhoofdpijn" die sommige slikkers ervaren voor te zijn. Ervaringsdeskundigen raden veelal aan om driemaal daags 1600 mg te nemen, maar waarschuwen daarbij wel vaak voor buikpijn en misselijkheid.

Daan Touw waarschuwt me daarbij voor het feit dat Piracetam effect heeft op de bloedstolling. Hij legt uit: "Dus als je – dat kan bijvoorbeeld genetisch zijn – tekorten hebt aan stollingsfactoren, dan kan dit middel best wel een risico zijn voor je. Je zou, als je gewond raakt, bloed verliest en er niet snel genoeg bij bent, in het ergste geval dood kunnen bloeden. Ook vertraagt je reactievermogen, dus ga met dit middel op niet achter het stuur zitten."

Waar haal je dit spul?
Omdat racetams onder de geneesmiddelenwet vallen en dus alleen op recept verkrijgbaar zijn, zul je illegaal te werk moeten gaan en je tot het internet moeten richten.

Wat is het en hoe werkt het in vredesnaam?
Na termen als Modafinil en Medikinet krijg je bij het lezen van het woord 'voedingssupplementen' vast zin om een uiltje te knappen. Toch zijn er veel millennials die zweren bij het gebruik hiervan, zoals blijkt uit verschillende threads op Reddit. Visolie, dat bij vrijwel iedere drogisterij verkrijgbaar is, is bijvoorbeeld een populair voedingssupplement, dat veel studenten gebruiken om zich beter te kunnen concentreren. Toch is nooit vastgesteld of visolie er daadwerkelijk voor een verhoogde focus zorgt; daar zal in de toekomst meer onderzoek naar moeten worden gedaan.

Hoeveel Nederlandse studenten gebruiken dit om gefocust te kunnen blokken?
Voor zover ik heb kunnen vinden is hier tot nu toe nog geen onderzoek naar gedaan.

Zitten er ook nadelen aan?
Veel mensen lijken te denken dat voedingssupplementen geen kwaad kunnen, maar dit is volgens Daan Touw een groot misverstand: "De algemene opinie lijkt te zijn: als het uit de natuur komt, dan zal het wel veilig en onschadelijk zijn – en dat klopt niet." Hij vervolgt: "Slangengif komt ook uit de natuur, en dat is natuurlijk allesbehalve onschadelijk. Een normale, lage dosering van een voedingssupplement kan misschien geen kwaad, maar als je het opzuivert en als megadosis verwerkt in capsules en tabletten, kan het plotseling wel schadelijk worden. Wanneer we bijvoorbeeld een megadosis A, D, E, of K innemen – de vetoplosbare vitamines –, is dat hartstikke toxisch voor ons. Terwijl een megadosis van de wateroplosbare vitaminen – vitamine C met name – wel weer uitgeplast wordt door het lichaam. Er zijn zo waanzinnig veel verschillende voedingssupplementen, en je moet precies weten om wat voor stofje het gaat."

Waar haal je dit spul?
Heel makkelijk: bij zo ongeveer iedere drogist, of je kunt het natuurlijk via internet bestellen.

Als je alle voor- en nadelen van bovenstaand rijtje naast elkaar zet, lijkt Modafinil toch wel het best werkende middeltje te zijn; de verbeterde cognitie is bewezen, op de korte termijn is er geen sprake van ernstige bijwerkingen, en het medicijn werkt op de korte termijn ook niet verslavingsopwekkend. Toch raad ik je af Modafinil te pas en te onpas in je mik te gooien, want over de risico's op de lange termijn is helemaal niets bekend. Een oersaaie conclusie, maar daarmee niet minder waar.