Vijf vrouwen die nooit glimlachen over hoe het is om nooit te glimlachen

Ik glimlach als ik me ongemakkelijk voel, als ik kook van woede, of als ik niet goed weet wat ik met mezelf aan moet. Ik heb het niet over een gigantische bulderlach waarbij je al mijn tanden kan zien, maar over een subtiel lachje dat er altijd voor zorgt dat ik er benaderbaar en zacht uitzie, hoe rot ik me ook voel. Mijn emoties verhullen door mijn mondhoeken op te krullen, komt niet nergens vandaan: mijn moeder en zelfs mijn grootmoeder doen het ook.

“Niet zo boos kijken he?” zei de man van de fietsenstalling vanochtend nog tegen me. Ik ontblootte mijn tanden als een boer met kiespijn – bijna iedere vrouw die ik ken is weleens aangesproken op haar ‘chagrijnige gezicht’, door willekeurige mannen op straat. En vooral vrouwen die van nature naar beneden wijzende mondhoeken hebben, krijgen ervan langs.

Sinds een jaar of vijf is de term ‘resting bitch face’, bedoeld voor vrouwen wiens ‘gewone’ gezicht eruitziet als een donderwolk, erg in trek. Er is zelfs wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de oorsprong ervan, op deze site kan je testen of je zelf een kwaad kijkend mens bent, en in verschillende video’s vind je tips over hoe je zo’n gezicht voorkomt – als je dat zou willen.

Het idee dat vrouwen ‘altijd moeten glimlachen’ wordt door sommige analytici en journalisten gezien als een vorm van patriarchale onderdrukking. Vorige maand nog kreeg actrice Brie Larson, die Captain Marvel speelt, te horen dat ze als hardwerkende superheld wat meer zou moeten lachen tussen de gevechten door. En begin dit jaar maakte CNN een overzicht van alle keren dat vrouwelijke politici werd verteld dat ze wat meer moesten glimlachen; iets wat mannen nauwelijks te horen krijgen.

Ik sprak vijf vrouwen met een 😐-gezicht over hoe het is om nooit te glimlachen, en hoe mensen in hun omgeving daarop reageren.

Op de basisschool trok ik vaak mijn neus op voor dingen. Een docent, die ik overigens altijd graag mocht, vertelde me dat meisjes niet zo lelijk mochten kijken en dat glimlachen me veel mooier zou maken. Ik besefte toen al dat het bijna alleen de meisjes waren die te horen kregen dat ze er mooi uit moesten zien. Dat vond ik gelijk al zo bizar.

Nu krijg ik die opmerkingen nog steeds heel vaak te horen. Als ik denk dat ik neutraal kijk, trekt mijn gezicht snel in een boze plooi. Laatst nog gebaarde een wildvreemde jongen naar me dat ik moest glimlachen – ik wist op dat moment niet of ik het grappig moest vinden, omdat het een hele flauwe versiertruc was, of gewoon ongelooflijk irritant. Nu denk ik toch vooral dat laatste. En hoewel het hartstikke irritant is om keer op keer te moeten horen dat ik boos kijk, ik ga hier absoluut niet in veranderen.

Ik ben een explosief persoon: ik heb weinig geduld en amper een filter. Als een man me lastigvalt en zegt dat ik te weinig glimlach, ga ik daar met plezier op in. Dan zeg ik dat ik zelf wel bepaal wat ik doe – vaak word ik dan die ‘kwade feminist’ genoemd, alsof het een scheldwoord is.

In de Tweede Wereldoorlog had je vrouwen die aan het front moesten staan als chauffeur of verpleegster, of die het voedsel moesten distribueren. Deze vrouwen, die bijna letterlijk aan de vuurlinie stonden, moesten altijd rode lippenstift en rode nagellak op, en hun haar touperen. Daarmee hielden ze ‘de moraal van de mannelijke soldaten hoog’. Met andere woorden: als een vrouw er niet mooi uitzag voor hen, zouden zij gedemoraliseerd worden.

Nu is er gelukkig geen oorlog meer, maar er is wel nog steeds die constante druk voor vrouwen om er mooi, lief en toegankelijk uit te zien voor mannen. Dit merk ik bijvoorbeeld ook in de mediawereld, waar ik me voor mijn werk veel in begeef. Er wordt constant gelet op hoe ik er uitzie en wat ik uitstraal. Ik hoor geregeld dat ik er niet erg benaderbaar uitzie door hoe mijn gezicht eruitziet in neutrale toestand. Op foto’s lach ik sowieso niet zo vaak, omdat ik het ongemakkelijk vind en niet erg mooi. Daardoor krijg ik, nadat ik in de media ben geweest, vaak berichten van mensen die me vragen ‘of het nou echt zo vreselijk was’ en ‘of ik niet wat meer kan glimlachen’.

Ik denk dat het voor veel mannen verwarrend is: enerzijds ben ik een blonde vrouw, wat al snel het stereotype kan zijn van een zachte en benaderbare vrouw, anderzijds heb ik niet constant een brede glimlach op mijn gezicht. Maar ik ben niet van plan hier meteen wat aan te veranderen. Zelfs als ik constant zou glimlachen, zouden mannen nog commentaar hebben op hoe ik eruitzie: als vrouw in de media word je namelijk altijd gepakt op je uiterlijk, wat je ook doet en hoe je er ook uitziet. Gelukkig trek ik me hier eigenlijk niets van aan. Het is suf en irritant, maar meer niet. Ik negeer het daarom gewoon liever.

Mijn neutrale gezicht is altijd een beetje boos. Toen ik nog een peuter was vroegen volwassen mensen me al waarom ik zo boos keek. Mijn moeder vond het wel schattig, mij maakte het pislink. Alhoewel ik eigenlijk geen zin had om mijn gezicht te veranderen, probeerde ik toch een halve glimlach eruit te persen.

Nu hoor ik nog steeds bijna dagelijks dingen als ‘het leven is mooier als je lacht’, of mensen zeggen dat ik vrolijker moet kijken. Maar anders dan vroeger reageer ik nu niet meer met een glimlach. Ik vraag ze waar ze zich mee bemoeien, en als ze echt oprecht bezorgd zijn naar mijn gemoedstoestand mogen ze me dat beleefd vragen, in plaats van me een bevel te geven. Ik heb ontdekt dat er wat werk betreft zelfs een voordeel is aan niet glimlachen: je straalt autoriteit uit. Als ik iets zeg, nemen mensen het van me aan. De enige keren dat ik er wel half trillerig een glimlach uit probeer te duwen, is als ik per se glimlachend moet poseren voor een foto.

Eigenlijk hebben mensen altijd een mening over vrouwen: ze ziet er te sletterig uit, ze is aangekomen, of ze glimlacht niet genoeg. Vrouwen zijn lustobjecten en die constante noodzaak voor vrouwen om lief en benaderbaar te zijn, en dus te glimlachen, is hier onderdeel van. Ook heb ik het gevoel dat mannen vaak als een soort debiele versierpoging vrouwen aanspreken over hun gezicht. Ik kan je vertellen dat dat niet werkt.

Ik heb een strenge mond en mijn ene wenkbrauw gaat standaard omhoog. Daardoor heb ik de klassieke resting bitch face. Mijn eerste herinnering aan de keer dat iemand me vertelde dat ik meer moest glimlachen, dateert van toen ik tien jaar was. Ik zat in de klas en deed vol overgave een wiskunde-taakje. Plots hoorde ik de juf zeggen: “Marilyn, lach eens. Waarom ben je nou alweer boos?” Ik zei tegen haar dat ik me gewoon concentreerde.

Ik was er wel gefrustreerd over, want ik besefte toen dat ik geen controle had over mijn gezicht en dus niet uitstraalde wat ik eigenlijk echt wilde uitstralen. Ik heb dit nu nog steeds. Ik maak het geregeld mee dat mannen me op straat naroepen: ‘Hey juffrouwtje, glimlach eens!’ En als ik niet antwoord, roepen ze dat ik niet zo boos moet zijn. Het lijkt klein, maar het is zeker kwetsend. Ik heb geen zin om standaard te glimlachen, als ik me niet per se zo voel.

Niet alleen onbekende mensen spreken me hierop aan, ook mensen die ik goed ken. Op werk vertellen collega’s me geregeld dat ik boos kijk als ik me eigenlijk aan het concentreren ben. En mijn ex vond het belangrijk om tijdens ons break-upgesprek te zeggen dat ik er wel “heel boos uitzag”. Dat vond ik echt vreselijk, want het leek me een vanzelfsprekendheid op dat moment.

Enerzijds zou ik graag een open en toegankelijke blik hebben. Mensen voelen zich sneller op hun gemak bij je, en daarbij straal ik met mijn harde blik niet uit wie ik echt ben en wat ik echt voel. Anderzijds wil ik me niet aanpassen: het probleem ligt vooral bij mannen die zich niet comfortabel voelen als een vrouw er niet poeslief uitziet. Daarbij heeft mijn gezicht ook voordelen: ik ben nu zelf juf, en tijdens een mondeling examen helpt het als ik niet meer die ‘lieve juf’ ben, maar iemand waar je echt je best voor moet doen. Het is jammer, maar een strenge blik zorgt ervoor dat je net wat serieuzer wordt genomen.

Deze week alleen al heb ik drie keer gehoord dat ik 'wat meer moeten lachen'. Ik hoor het vaak op straat, maar vooral tijdens het uitgaan vinden sommige mannen het ontzettend belangrijk dat ik een constante glimlach op mijn gezicht heb. Laatst zei een uitsmijter tot twee keer toe op dezelfde avond dat ik meer moest glimlachen. Dan denk ik: waar bemoei jij je eigenlijk mee? Ik ben over het algemeen een ontzettend tevreden mens en ik ben op de momenten dat ik zo word aangesproken niet boos. Maar ik heb zeker geen zin om me opeens te moeten aanpassen, alleen omdat iemand iets naar me roept.

Waarom mensen vinden dat ik moet glimlachen weet ik niet. Ik vermoed dat het voor bepaalde mannen een soort machtsspel is: ze eigenen het zichzelf toe om een vrouw zomaar aan te mogen spreken op hun uiterlijk, net zoals sommige van hen het oké vinden om zomaar in je kont te knijpen. Ook denk ik dat het een soort versierpoging kan zijn, dat mensen op die manier contact willen maken met vrouwen. Maar ik denk ook dat sommige mannen serieus kijkende vrouwen intimiderend vinden. Ze vinden het ongemakkelijk of griezelig als een vrouw ze niet begroet met een open glimlach.