Hoe overleef je de feestdagen met een eetstoornis?

Zes jaar lang leefde ik op het eerste gezicht een doodnormaal tienerleven: ik ging naar school, naar feestjes en ik had een grote vriendinnengroep waarmee ik weleens ging lunchen of mee uit eten ging. Maar mijn vriendinnen wisten niet dat ik na afloop alles overgaf. Ik had de diagnose van de eetstoornis boulimia gekregen. Eten deed ik als ik een emotionele uitlaatklep nodig had. Een bord pasta voelde tijdens mijn momenten van verdriet als een warme omhelzing en junkfood was de vriendin die naar al mijn problemen luisterde.

Een jaar geleden heb ik al geprobeerd mijn eetstoornis te overwinnen, maar tijdens de kerst had ik een terugval. Sinds die tijd volg ik therapie en daar heb ik mijn eetgestoorde gedrag vervangen door vaste eetmomenten en gezondere voeding. Ik geef al bijna een jaar niet meer over. Maar nu de kerstverlichting in vrijwel iedere straat en huishouden weer gaat branden, voel ik tegelijkertijd ook angst op een terugval opkomen.

De kerstperiode is voor iemand met een eetstoornis erg confronterend, je wordt namelijk continu met eten geconfronteerd. De kerstdiners, borrels, alle reclames op tv, kerstpakketten vol met luxe chocolaatjes, koekjes en hapjes — tot en met oud en nieuw ontkom je er niet aan. De eerste paar jaar van mijn eetstoornis vond ik dit juist chill, want ik kon zo’n beetje de hele maand december ongeremd eten zonder dat iemand daar raar van opkeek. Maar nu ik van mijn eetstoornis af wil komen, is al dat lekkere, ongezonde eten een hele nare afleiding.

Ik heb mezelf voorgenomen om dit jaar niet dezelfde fouten te maken als vorig jaar. Dit doe ik bijvoorbeeld door een eetregistratie bij te houden waarin ik dagelijks opschrijf wat ik eet, op welk tijdstip. Toch kan ik niet ontkennen dat ik met veel spanning naar de feestdagen toeleef. Dus om de terugval van vorig jaar te voorkomen vroeg ik psychologen hoe ik met mijn eetstoornis moet omgaan in deze tijd van het jaar.

"Tijdens de feestdagen wordt er veel gegeten,” vertelt Suzanne Verheul, orthopedagoog en ervaringsprofessional bij Human Concern aan mij. Verheul heeft zelf een eetstoornis gehad en maakt tijdens therapiesessies met cliënten gebruik van zowel haar vakkennis als eigen ervaring. Ik belde haar op om beter te begrijpen waarom de feestdagen zo moeilijk zijn voor iemand met een eetstoornis. Volgens Verheul is eten voor mensen met een eetstoornis een erg gevoelig thema. “Tijdens de feestdagen ervaren mensen met een eetstoornis sociale druk om toch gezellig mee te doen. Ook voelen ze zich verplicht om mee te eten, terwijl ze dit eigenlijk heel erg spannend of moeilijk vinden."

Verheul heeft zelf ook boulimia gehad en vond de feestdagen altijd wel gezellig, maar ook zij maakte zich druk om haar gewicht. “Ik had heel veel piekergedachtes over het eten en hoeveel ik ervan zou aankomen,” vertelt ze. Deze angst is voor iemand met een eetstoornis altijd wel aanwezig, maar alles behalve leuk om aan tafel tijdens het kerstdiner te hebben terwijl iedereen zich uitbundig volpropt.“Als je er goed over nadenkt zijn er maar vier feestdagen in december: Sinterklaas, de twee kerstdagen en oud en nieuw,” zegt Verheul. “Maar je ziet vaak dat er niet alleen op die vier dagen meer gegeten en gesnoept wordt, maar de hele maand december lang.”

Ik kan mij hier wel in vinden. Tijdens de eerste jaren van mijn eetstoornis kwam ik in de maand december altijd aan. Ik ging standaard zes kilo zwaarder het nieuwe jaar in. Die zes kilo krijg je natuurlijk niet na vier feestdagen, maar ook ik maakte van de maand december een eetfestijn. Mensen met een eetstoornis, en met name boulimia, vertonen vaak impulsief gedrag, wat zich op het gebied van eten vaak uit in de vorm van binge-eten en vervolgens alles uitbraken. Zo’n moment voelt als compleet controleverlies.

Er zijn natuurlijk verschillende eetstoornissen, en deze kunnen ook verschillende angsten bezorgen tijdens de feestdagen, vertelt Peter Daansen, klinisch psycholoog bij PsyQ en gespecialiseerd in de behandeling van eetstoornissen en overgewicht. “Mensen met anorexia worden tijdens de kerst met veel eetmomenten geconfronteerd en kunnen zich hier, mede door de sociale druk, minder makkelijk aan onttrekken dan normaal”, vertelt hij. “Mensen met binge eating disorder en obesitas worden geconfronteerd met veel eten waar ze nog moeilijker dan normaal ‘nee’ tegen kunnen zeggen. Het roept angst en schuldgevoel op wanneer ze teveel hebben gegeten, omdat er dan een kans is dat ze ook daadwerkelijk aangekomen zijn.”

Verder is voor mensen met anorexia voedsel of beter gezegd voedselweigering een vorm van controle, net als braken een vorm van controle is voor mensen met boulimia om hun gewicht op peil te houden. Zo vertelt Daansen dat de feestdagen voor iemand met anorexia enorm lastig is: “Mensen met een eetstoornis, en dan met name anorexia, willen precies weten hoeveel calorieën hun eten bevat; hoe het gekookt is; hoeveel vet en suiker erin zit. En daar hebben ze tijdens de feestdagen vaak niets over te zeggen.”

Maar tijdens de kerstdagen word je vaak wel verwacht aan tafel. Het feit dat eten zo centraal staat, maakt dat ik het in plaats van gezellig juist als enorm stressvol ervaar.

Volgens Daansen zijn er een aantal manieren om je op de feestdagen voor te bereiden. “Het beste wat je kunt doen is een plan de campagne maken. In zo’n plan wordt er een moeilijke situatie beschreven, en hier vervolgens oplossingen voor bedacht. Bij elke oplossing kijk je wat de voor- en nadelen zijn, en vervolgens maak je een keuze voor welke strategie je hanteert,” zegt hij.

Suzanne Verheul zegt dat het erg belangrijk is om afspraken te maken met, en vooral ook hulp te vragen aan je omgeving. “Door van tevoren afspraken te maken over wat je wilt eten en wat een normale portie is, kun je eetbuien voorkomen,” vertelt ze. “Ook kan het erg helpen om iemand naast je te hebben die van je situatie afweet en je daar hulp bij kan bieden.”

Als ik zelf wel eens uit eten ga of een uitgebreid diner heb, dan helpt het mij als mijn vriend een beetje let op wat ik eet. Ik heb namelijk nog wel eens moeite om een ‘normale portie’ in te schatten. Mijn vriend helpt mij dan even stil te staan bij wat ik gegeten heb, en of ik nu daadwerkelijk nog hongerig ben of puur uit gretigheid wil verder eten. Ik kan het advies van Verheul benadrukken en eventuele lotgenoten adviseren om op z’n minst één iemand in vertrouwen te nemen en de dingen die je moeilijk vindt uit te spreken.

Voor zowel de persoon met een eetstoornis als de familie en vrienden is communicatie uiterst belangrijk. Verheul zegt dat familieleden de feestdagen wat makkelijker kunnen maken door te vragen wat de persoon met de eetstoornis nodig heeft en een luisterend oor te bieden. “Ik denk dat het vooral van belang is om aan de persoon te vragen wat hij of zij nodig heeft. Bied een luisterend oor, zonder met al te veel ‘oplossingen’ te komen,” zegt ze. “Als het enkel over het eten gaat, kan het veel weerstand opwekken bij mensen met een eetstoornis. Aangezien er tijdens de feestdagen ook andere moeilijke thema’s op spellen, zoals verbondenheid, gezelligheid en liefde. Dit zijn vaak punten die mensen met een eetstoornis als moeilijk ervaren.”

“Een eetstoornis heeft vaak juist alles te maken met een gebrek aan zelfacceptatie en angsten,” gaat Verheul verder. “Het zou het allermooist zijn als iemand zijn of haar gevoelens mag uiten en dat hiernaar geluisterd wordt en begripvol mee om wordt gegaan.”

Toch ben ik erg bang om weer een misstap te maken. Ik weet hoe makkelijk het is om toe te geven aan je verlangens en vervolgens in een negatieve spiraal te belanden. Toen vorig jaar de kerstperiode aanbrak, zat ik twee maanden in therapie. Ik was al twee weken gestopt met braken. Toch maakte ik tijdens een van de diners een misstap. Ik had die avond een diner bij mijn schoonouders. Ergens halverwege het diner begon ik de controle te verliezen. Ik was al vol maar ik bleef maar vleesjes, brood en vervolgens ook nog toetjes eten. Heel de avond lag ik kotsmisselijk in bed te kermen van de buikpijn. Uiteindelijk hield ik het niet meer en zocht ik verlossing boven de toiletbril. Ik had het gevoel dat al mijn harde werk voor niets was geweest. Hierna gaf ik het tijdelijk op en het lukte me pas eind januari weer om mijn vaste eetpatroon op te pakken en te stoppen met braken.

Volgens Peter Daansen is het van belang om in te zien dat als je een keer de mist ingaat, dit niet gelijk betekent dat je een terugval hebt. “Het is geen terugval. Het is een misstap. Het is vooral belangrijk om niet in paniek te raken,” zegt hij. “Denk vooral niet dat je terug bij af bent, maar ga zitten en schrijf opnieuw je ervaringen van de afgelopen maanden op. Probeer stil te staan bij de dingen die je geleerd hebt. Merk je dat het opeens relatief snel weer elke dag gaat gebeuren en dat je weer in je oude patroon belandt, neem dan zo gauw mogelijk contact op met je hulpverlener en vraag om een korte interventie om alles weer op de rails te krijgen.”

Als ik een koekje of een stuk brood te veel heb gegeten, heb ik dan alles verpest, en is dit dan reden om ongecontroleerd van alles te eten en te braken? Dit soort negatieve gedachten probeer ik tegenwoordig te vervangen door positieve gedachten. Als je per ongeluk een glas breekt, dan loop je ook niet de keuken in om de rest van de glazen te breken. Deze manier van denken helpt mij om niet in destructieve patronen te vallen. Verder houd ik een eetschema bij, waardoor ik overzichtelijk kan zien wat ik elke dag eet. Aangezien ik -- net als veel andere mensen met een eetstoornis -- een control freak ben, geeft dit mij wat meer mentale rust.

Deze kerst zal een uitdaging worden, net als de laatste jaren en de jaren die nog gaan volgen, maar ik probeer mij vooral te focussen op de dingen die ik wél heb en waar ik dankbaar voor ben. Ook heb ik me voorgenomen om niet te veel te piekeren over alle etentjes en mijn gewicht. Op de momenten dat dit wel gebeurt, schrijf ik het op of bespreek ik het met mijn vriend. Dit helpt mij te relativeren. Verder probeer ik elke dag netjes vijf eetmomenten te hebben en een vast sportritme aan te houden. Sporten helpt mij ook om mentaal gezond te blijven en vrolijker te zijn tijdens deze donkere weken.

Er is eigenlijk weinig bekend over het verband tussen de feestdagen en (een terugval bij) eetstoornissen. Dit is jammer. Het zou mensen zoals ik helpen als behandelingen ook tijdens deze hectische dagen daarop aangepast kunnen worden en mensen met een eetstoornis zich minder verdwaald, geconfronteerd en eenzaam voelen tijdens het kerstdiner.

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.