Hoe slecht is het om als kind vaak te zijn verbrand?

Je vriend hield vroeger, in tegenstelling tot kinderen die gewoon lekker binnen bleven met hun Gameboy, ontzettend van buitenzijn. Elke dag was hij te vinden in een speeltuin, op straat, op het strand, bij het openluchtzwembad, of in zn blote bast buiten op de stoep voor de Febo. Natuurlijk dacht hij niet na over zonnebrand. Dat hij erbij liep als een vuurrood speenvarken vonden de chickies uit 3B misschien niet woest aantrekkelijk, maar hij kon wel lekker plukken aan z'n afbladderende vel. Nu hij jaarlijks de terugkerende berichten ziet over de opmars van huidkanker, begint hij zich zorgen te maken. Loopt hij nu extra risico door zijn onbeschermde vitamine-D-overdosis tijdens de eeuwigdurende zomers van zijn jeugd?

We kunnen het niet mooier maken dan het is: uv-straling uit zonlicht kan je DNA beschadigen en genetische mutaties veroorzaken waardoor het een van de belangrijkste oorzaken is voor huidkanker. Verreweg de meeste melanomen, de meest agressieve vorm van huidkanker, worden veroorzaakt door blootstelling aan uv-stralen. Voor mensen met een witte huid is het de meest voorkomende vorm van kanker. Het aantal Nederlanders dat huidkanker krijgt en het aantal mensen dat eraan overlijdt, neemt de afgelopen jaren flink toe. Hoewel Nederland nou niet echt bekend staat als immer zonnig, horen we binnen Europa zelfs bij de koplopers als het gaat om het aantal gevallen van huidkanker.

Als je als kind verbrandt, verhoogt dat het risico op huidkanker op latere leeftijd, blijkt uit onderzoek. Maar hoeveel invloed het heeft, daar zijn onderzoekers nog niet over uit. In de jaren '80 werd nog gedacht dat 80 procent van de totale zonnetijd in een mensenleven al voor het 18de levensjaar had plaatsgevonden. Het idee daarachter is dat kinderen sowieso veel vaker buiten zijn dan volwassenen. Recenter onderzoek heeft dat percentage bijgesteld naar rond de 25 procent. Mensen die veel zon hebben gezien voordat ze 20 jaar zijn, hebben mogelijk een hoger risico op melanomen, de eerder genoemde agressieve vorm van huidkanker. Dat blijkt uit onderzoek uit 2015 van onder meer Harvard. Blootstelling aan uv-straling op jonge leeftijd droeg daaraan bij. Hoeveel zon je in totaal in je leven ziet, speelt bovendien een rol in de ontwikkeling van andere vormen van huidkanker, zoals basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom, maar daarbij doet de leeftijd waarop je in de zon komt er minder toe. Je pensioentje slijten op het zonnige bankje voor je starterswoning heeft net zo veel impact als met je scooter in het park hangen tijdens je proefwerk wiskunde A. Als je vriend nu zijn kansen berekent op het krijgen van een moedervlek die zijn aanstaande dood inluidt, moet hij met meer dingen rekening houden dan zijn blootstelling aan uv. Dat is slechts één factor. "Het risico op huidkanker wordt gelinkt aan erfelijkheid, huidtype en blootstelling aan de zon," zegt dermatoloog Robin Evans. "Als in je familie vaker huidkanker voorkomt, verhoogt dat je risico. Mensen met een lichte huid lopen ook meer risico. En inderdaad mensen die tijdens hun leven vaak zijn blootgesteld aan de zon." Je vriend moet stilstaan bij hoe vaak hij ernstig is verbrand door de zon. Zelfs als hij slechts een paar keer de lappen vel van z'n knalrode lijf heeft kunnen trekken, kan het risico op kanker al verhoogd zijn. Uit het eerdergenoemde onderzoek van Harvard bleek dat deelnemers die tussen hun 15de en hun 20ste één tot vier keer hevig zijn verbrand 60 procent meer kans hadden op een melanoom dan deelnemers die in die jaren nooit waren verbrand. Als iemand er in de zon sowieso snel uit gaat zien als een kreeft, is dat ook een teken dat hij niet zo goed tegen uv-straling kan. Een verbrande huid "laat niet alleen zien dat je veel in de zon bent geweest, maar geeft ook een indicatie van een andere belangrijke risiciofactor, namelijk je type huid," zegt Evans. "Mensen met een lichtere huid hebben een hoger risico om te verbranden en daarmee een hoger risico op huidkanker dan mensen met een donkerdere huid die nooit zijn verbrand." Overigens hoeft dit niet te betekenen dat als je verbrandt dat kanker veroorzaakt, maar het is wel een teken dat je risico loopt. Onderzoekers zijn het erover eens dat een gepigmenteerde huid beter beschermd is tegen de schadelijkheid van zonlicht dan een witte huid. Wereldwijd zou de toename in huidkanker mogelijk deels verklaard worden door de eeuwenlange migratie van witte mensen naar zonniger oorden dan het regenachtige Europa waar ze evolueerden. Maar mensen met een donkerder huid lopen wel degelijk het risico om te verbranden, en verbranden in sommige regio's zelfs vaker, mogelijk doordat onterecht wordt gedacht dat zij zich niet hoeven in te smeren met zonnebrandcrème. Melanomen komen bovendien weliswaar minder vaak voor bij mensen met een donkere huid, maar als zij een melanoom krijgen, is die vaak dodelijker. Ongeacht wat de precieze percentages zijn: je jeugd is sowieso de periode in je leven waarin je het vaakst in de zon komt. Dus tegen de tijd dat je eindelijk je eigen bier mag kopen zonder dat je wordt gevraagd om je ID, ligt er waarschijnlijk al een geschiedenis van onbeschermd zonnen en verbrandingen achter je waardoor het risico op huidkanker vergroot is. "Denk ook aan je tiener- of studiejaren," zegt Evans. "Als mensen gaan werken, neemt hun blootstelling aan de zon vaak drastisch af. De conclusie is dat je nooit te gerust kunt zijn als je in je leven veel zon hebt gezien, en al helemaal niet als je vaak verbrand bent."

Huidkanker kan dodelijk zijn, vooral als het niet op tijd ontdekt wordt. In Nederland sterven volgens het RIVM elk jaar 900 mensen aan huidkanker, het grootste deel aan een melanoom. Sowieso is huidkanker hier de meest voorkomende vorm van kanker. De behandeling kan bovendien heftig zijn, zeker als er (te) lang mee is gewacht. "Ik heb twee patiënten geholpen die er ernstig aan toe waren," zegt plastisch chirurg Joshua D. Zuckerman die hersteloperaties uitvoert voor mensen die huidkanker hebben overleefd. "Zij hadden maanden of jaren gewacht tot ze een dokter bezochten terwijl hun moedervlek groeide en veranderde van kleur en uiterlijk," zegt hij. "In een geval moest een jonge vrouw noodgedwongen een significante reconstructie van een groot deel van haar voorhoofd ondergaan. En in een ander geval moest ik een teen van de patiënt amputeren."

De optelsom van alle uv-straling waaraan je in je leven bent blootgesteld, is uiteindelijk ook slechts één risicofactor voor een ziekte die veel voorkomt. We kunnen dus niet zeggen dat alle witte buitenkinderen later gegarandeerd een melanoom gaan krijgen. Miljoenen bleke zonaanbidders krijgen geen ernstige huidkanker. Anders was de Nederlandse seniorenpopulatie aan de Costa del Sol al lang uitgestorven. Bovendien zijn de vooruitzichten voor huidkankerpatiënten die er op tijd bij zijn vrij gunstig. Basaalcelcarcinoom, de meest voorkomende vorm van huidkanker, is ook meteen de minst gevaarlijke vorm van huidkanker. Vrijwel alle mensen genezen daarvan. Plaveiselcelcarcinoom en melanoom zijn gevaarlijker, vooral als ze uitzaaien. Maar als ze tijdig worden ontdekt, zijn ook deze vormen goed te behandelen. Als een melanoom in een vroeg stadium wordt ontdekt is de overlevingskans groter dan 95 procent. Je vriend kan wel stappen ondernemen om zijn huid beter in de gaten te houden en te verzorgen. Zo is het mogelijk om je moedervlekken en huid te laten checken door een huidtherapeut. Mary L. Stevenson, dermatoloog en micrografisch chirurg bij het medisch centrum van New York University, raadt witte mensen die veel zon hebben gezien in hun leven aan om zich jaarlijks te laten controleren. In Nederland is een verwijzing van de huisarts daarvoor niet noodzakelijk. "Je dermatoloog kan je op basis van risicofactoren, waaronder een geschiedenis van atypische moedervlekken of van huidkanker in de familie, adviseren wat de beste methode is om je huid te screenen." Zelf raadt zij haar patiënten de ABCD-methode aan, die ook in Nederland wordt gebruikt door dermatologen. Hiermee controleer je of een moedervlek asymetrisch is, onregelmatige of vage randen heeft, uit verschillende kleuren bestaat en een grotere diameter heeft dan je andere moedervlekken. Wat ook een rol kan spelen is hoe een moedervlek zich verder ontwikkelt. En een beetje kinderlijk, maar je zou ook de Nederlandse dolfijn/haai-methode kunnen gebruiken om te kijken of een moedervlek onrustig is. Tot slot is het gebruik van zonnebrandcrème altijd een goed idee. Al zou je er pas mee beginnen als je 50 en verkleurd bent, dan nog verlaagt dat het risico op de minder agressieve vormen van huidkanker.

De levenslange blootstelling van je vriend aan uv-straling via zonlicht kan huidkanker veroorzaken. Een jeugd van (niet-ingesmeerd) buitenspelen, rondhangen of chillen in de zon verhoogt zijn risico op huidkanker, vooral als hij een witte huid heeft en een aantal keer flink is verbrand. Hij kan zijn leven per direct beteren door vaker zonnebrandcrème te gebruiken en zijn eigen huid te checken of te laten screenen op onrustige, onregelmatige moedervlekken. Huidkanker komt steeds meer voor, maar is goed te behandelen als je er op tijd bij bent. Dus zelfs als hij nu zijn risico op huidkanker vrij hoog inschat, is het niet het meest vreselijke gezondheidsrisico dat hij loopt. Er is zelfs een goede kans dat hij in zijn jeugd dommere dingen met zijn huid heeft laten doen, zoals het laten tatoeëren van een designer-yoni op zijn kuit.

Ach, vrienden. Ze zijn net familie, maar dan beter. Je kunt ze zelf uitkiezen, en ze zullen nooit dingen tegen je zeggen als "het is hier geen hotel". Maar hoe leuk je vrienden ook zijn, ze doen soms ook heel erg domme dingen. Dingen waar ze wakker van liggen, en die ze liever niet met de wereld delen. Dingen die vragen bij ze oproepen die ze maar wat graag beantwoord zouden zien. Gelukkig hebben ze jou om die vragen namens hen te stellen. En gelukkig is er deze column, waarin wij hun beschamende vragen beantwoorden.