Wat als je zwanger bent én anorexia hebt?

Zwangere vrouwen die een vreetbui hebben, kunnen altijd de mythe aanhalen dat ze 'voor twee' moeten eten – een excuus voor het leeglepelen van een pot Nutella. Maar wat als je daar totaal niet op zit te wachten, bijvoorbeeld omdat je anorexia hebt? Wat als je, als zwangere vrouw met anorexia, jezelf liever 'voor twee' zou willen uithongeren?

Hoewel anorectische vrouwen doodsbang kunnen zijn om aan te komen en de controle over hun gewicht te verliezen, wil dat niet zeggen dat ze geen sterke kinderwens kunnen hebben. "Het is niet dat ik niet van mijn dochtertje hield, of niet voor haar wilde zorgen toen ze in mijn buik zat. Maar doordat ik anorexia had kon ik geen rationele en gezonde beslissingen nemen tijdens de zwangerschap, voor haar of mijzelf," vertelde Maggie Baumann aan MailOnline.

Maggie was een van de eersten die een boekje opendeed over hoe het is om anorexia te hebben tijdens de zwangerschap. In 2009 schreef ze op de Amerikaanse website Momlogic.com (die niet langer bestaat) een blogpost met als titel 'Pregorexia: starving for two' – en dat leverde haar niet alleen positieve reacties op.

"Mijn zwangerschap voelde als een strijd van negen maanden," schreef Maggie, die inmiddels werkt als een eetstoornisspecialist. "Ik was geschokt door mijn uitdijende 'zelf', en protesteerde tegen elke extra gram. Ik ervoer niet de vrijheid om voor twee te eten, maar de beperking om voor twee te verhongeren."

Naar schattingen lijden er in Nederland jaarlijks ongeveer 5500 jonge vrouwen aan anorexia. Per jaar komen daar circa 1300 personen bij. Er zijn vooralsnog geen Nederlandse cijfers bekend over anorectische vrouwen die te maken krijgen met zwangerschap. Wel weten we dat in het Verenigd Koninkrijk 1 op de 14 vrouwen in de eerste drie maanden van haar zwangerschap aan een eetstoornis lijdt, en dat in de Verenigde Staten naar schatting 30 procent van de vrouwen niet genoeg aankomt tijdens de zwangerschap. De extreme obsessie met lichaamsgewicht tijdens de zwangerschap wordt ook wel aangeduid met de term 'pregorexia,' een combinatie van de woorden 'pregnant' en 'anorexia'.

Dit is voor alle duidelijkheid geen erkende medische diagnose, maar eerder een beschrijving die onder andere door media in het leven is geroepen. Het gaat natuurlijk niet zomaar over iedere zwangere vrouw die op haar gewicht let, maar echt om eetstoornissen. En daar hebben deze vrouwen meestal al eerder last van gehad.

"Ik heb nog nooit een vrouw gezien die tijdens haar zwangerschap voor het eerst anorexia ontwikkelde," zegt professor Myriam Vervaet, coördinator van het Centrum voor Eetstoornissen van het Universitair Ziekenhuis Gent, in een interview met Nieuwsblad. "Soms wordt het wel voor het eerst opgemerkt tijdens de zwangerschap, bijvoorbeeld omdat ze daarvoor geweigerd hebben om hulp te zoeken, of zich er zelfs niet van bewust waren."

Vrouwen die een anorexiageschiedenis hebben maar inmiddels genezen zijn, kunnen door de zwangerschap wel getriggerd worden om opnieuw last te krijgen van de eetstoornis, vertelt Martie de Jong aan Tonic. Zij is klinisch psycholoog en specialismeleider voedings- en eetstoornissen binnen PsyQ en Parnassia Groep. "Ook bij vrouwen die al jarenlang geen last van anorexia meer hebben gehad, komt het voor dat tijdens de zwangerschap een terugval optreedt."

De volledige benaming, anorexia nervosa, betekent letterlijk 'gebrek aan eetlust door een nerveuze oorzaak'. Dit is eigenlijk wat misleidend, want mensen met anorexia hebben wel degelijk eetlust, alleen proberen ze die het grootste deel van de tijd te onderdrukken. Hongersignalen worden genegeerd, met het doel om zo min mogelijk calorieën binnen te krijgen. Mensen met anorexia hebben in de regel een duidelijk ondergewicht (een BMI van op onder de 17), worstelen met dwangmatige gedachten over eten, en doen vaak aan sport om extra gewicht te verliezen. Dat maakt anorexia tot een psychische aandoening, waarbij de beleving van het eigen lichaamsgewicht, -omvang en -vorm negatief en verstoord is.

Anorexia kan een rits lichamelijke gevolgen veroorzaken, waaronder haaruitval en botontkalking. Daarnaast kan het oestrogeentekort leiden tot amenorroe, ook wel bekend als het uitblijven van de menstruatie. Sommige anorectische vrouwen geloven daardoor dat ze niet zwanger kunnen raken, en dat het gebruik van anticonceptie dus onnodig is. Maar in de eerste ovulatiecyclus na een periode van amenorroe, met name in de herstelfase van anorexia, kan er wel degelijk bevruchting plaatsvinden – waardoor ook ongeplande zwangerschappen ontstaan. En ondanks de kans op blijvende problemen met de menstruele cyclus of onvruchtbaarheid, keert de menstruatie vaak weer terug bij een gezond lichaamsgewicht.

Dat een vrouw een eetstoornis heeft, hoeft ook niet te zeggen dat ze geen kinderen wil. "Ik heb niet het idee dat, als het gaat om een kinderwens, er een verschil bestaat tussen vrouwen met en zonder eetstoornis," zegt De Jong. "Behalve dat die wens een motiverende factor kan zijn om van de eetstoornis af te willen komen, en om als moeder een goed voorbeeld te kunnen zijn voor het kind. En natuurlijk kan er een verschil zitten in de angst om aan te komen als gevolg van de zwangerschap. Deze angst is bij vrouwen met een eetstoornis groot."

"Bij jonge anorectische vrouwen met een kinderwens merk ik dat het risico op onvruchtbaarheid vaak veel onrust geeft, en soms ook juist een reden is om de strijd met hun eetstoornis aan te gaan," vervolgt ze. "Maar er is zoveel diversiteit in de zwangerschapsbeleving, dus dat verschilt per individu. Een zwangerschap kan het herstel motiveren, maar ook juist ontregelend werken – zoals bij vrouwen die middenin een ernstige eetstoornis zitten én ongepland zwanger raken. Omdat de angst voor verandering van het lichaam en gewicht dan zoveel spanning met zich meebrengt."

Volgens haar hebben anorectische vrouwen meestal een grote behoefte om controle te behouden, en vaak een negatief zelfbeeld. Door de lichamelijke veranderingen die de zwangerschap met zich meebrengt, kan een anorectische moeder in spé het gevoel krijgen dat ze de controle over haar lichaam en gewicht aan het verliezen is. "Op mentaal vlak betekent dat toenemende spanning, onrust en somberheid," zegt De Jong. "Daarnaast neemt de eigenwaarde af, omdat het niet meer lukt om de controle over het lichaam te behouden."

Zwangerschap kan anorectische vrouwen een dubbel gevoel over hun lichaam bezorgen. "Ik keek honderd keer per dag in de spiegel, naar hoe verschrikkelijk die buik wel niet was," vertelt een anonieme bron in een blogpost op Proud2Bme, de grootste online hulpsite voor mensen met een eetstoornis in Nederland en België. "Aan de andere kant was het natuurlijk ook weer mooi, mijn kindje groeide daarin (…). Ik wilde dat mijn kindje een gezonde moeder had om op te leunen. Geen moeder die flauwvalt waar hij bij is. Ik moest de zorg van mijn kindje aankunnen."

De anonieme bron wilde gezond worden voor de baby op komst, maar tegelijkertijd ook niet. "Ik vond het ook wel goed zo eigenlijk. Ik zag dat getal op de weegschaal steeds maar hoger worden, het hield niet op. Maar naarmate ik langer in therapie zat, besefte ik dat ik ook voor mijzelf moest gaan eten, en daarmee door moest blijven gaan na mijn zwangerschap."

Vaak ontkennen vrouwen met anorexia dat ze met eetproblemen kampen. "Ze hebben veel moeite om te erkennen dat ze een probleem hebben. Ze zijn bang voor stigmatisering, maar ook hun houvast te verliezen," legt De Jong uit. "En als er vanuit de omgeving op wordt gereageerd in de trant van 'ga gewoon weer normaal eten, dan ben je van je probleem af', voelen ze zich niet begrepen. Dat maakt het nog ingewikkelder om te erkennen dat er iets mis is. De omgeving van iemand met die anorexia heeft, heeft zelf pas relatief laat door wanneer er een probleem is – de gewichtsvermindering is vaak al zichtbaar, en dan is het eigenlijk al foute boel."

Volgens klinisch psycholoog Abigail Easter, ook verbonden aan dat eerder genoemde Britse onderzoek, kan de angst voor vooroordelen of stigmatisering er ook toe leiden dat vrouwen met een eetstoornis huiverig zijn om hun eetproblemen op te biechten bij bij artsen en gezondheidsprofessionals.

Toen kunstenaar Liesbeth Raeven zwanger wilde raken, als gezonde vrouw met een anorexiaverleden, ondervond ze dat de angst voor zulke vooroordelen vanuit medisch personeel gegrond kunnen zijn. "Je komt er nooit helemaal vanaf – in de zin dat het niet langer een probleem voor je is, maar je ook nooit meer onbezonnen over eten denkt," vertelt Liesbeth aan Tonic. Liesbeth en haar tweelingzus Angelique zijn internationaal bekend onder de naam L.A. Raeven, vanwege hun omstreden 'anorexiakunst' bestaande uit installaties, performances, video's en tekeningen.

Maar tegelijkertijd kan die angst ook onterecht zijn, vertelt ze. Omdat Liesbeth maar niet ongesteld werd, liep ze bij vruchtbaarheidsbehandelingen voortdurend tegen het vooroordeel vanuit zorgverleners aan dat ze toch nog te dun of ongezond zou zijn. "Na jarenlang eetproblemen te hebben gehad, kwam mijn cyclus niet zomaar terug, hoewel ik inmiddels ook al jaren op een gezond gewicht zat. Iedere keer werd mij verteld dat ik nog meer aan moest, terwijl mijn gewicht gewoon oké was." Uiteindelijk trof ze een gynaecoloog die haar wilde helpen – tegen het advies van medische collega’s in, volgens wie ze 'te oud' en 'uitbehandeld' was.

Liesbeth zette twee gezonde kinderen op de wereld, al bleef ze angstig voor de gevolgen van haar anorexiaverleden. "Ik was erg bang om een wervel te breken door de borstvoeding, vanwege de osteoporose die ik had opgelopen door de anorexia en het jarenlange uitblijven van mijn menstruatie. Maar gelukkig gebeurde dat niet."

"Als er inderdaad sprake was van herstel en een gezond gewicht, dan is dat zorgelijk," reageert De Jong. "Een anorexiaverleden kan blijvende gevolgen hebben voor de fertiliteit, maar het zou geen reden moeten zijn om iemand geen behandeltrajecten te bieden. Het kan zijn dat er soms onterecht vanuit wordt gegaan dat er nog steeds sprake is van een eetstoornis, terwijl de vrouw in kwestie hersteld is – misschien ook omdat het zo moeilijk is om een eetstoornis te erkennen. Maar misschien wordt er ook wel onvoldoende geluisterd door sommige artsen of gynaecologen."

Uiteindelijk hoopt De Jong dat als een zwangere vrouw symptomen van anorexia vertoont, dit ook herkend wordt door de huisarts of specialist. "Ik zie vaak dat een vrouw haar eetstoornis nooit zelf kenbaar heeft gemaakt bij een zorgverlener, en dat het daarom over het hoofd wordt gezien. Het zou mooi zijn als artsen zelf de signalen oppikken, zodat er op tijd een eetsstoornisspecialst kan worden ingeschakeld."

Tonic is de nieuwe site over gezondheid van VICE. Volg ons op Facebook