Veel mensen vinden windmolens lelijk, waarom maken we ze niet anders?

Indrukwekkende gevaartes, grijswit als de Hollandse luchten, ruisend als de Noordzee, én een van de oplossingen voor de energietransitie; ik vond windmolens altijd al wel wat hebben. En nadat wijlen Karl Lagerfeld ze in 2013 als decor voor de Chanel-show gebruikte, was ik helemaal om: wat mij betreft plempen ze het hele land ermee vol, en de zee ook.

Toch denkt niet iedereen er zo over, want vrijwel elk windmolenpark in spé heeft zijn eigen boze actiecomité.

Ik behoor niet tot de mensen die zeggen dat de haters gewoon niet moeten miepen. Het eind van de wereld mag dan in zicht zijn, dat wil niet zeggen dat daarmee een eind komt aan de tegeltjeswijsheid ‘smaken verschillen’. De windmolen is er vooralsnog maar in één smaak: wit, functionalistisch en onpersoonlijk. Dat zo’n karige esthetiek de verhoudingen in de samenleving op scherp kan zetten, weten we al sinds Bauhaus. Het goedbedoelde modernisme van Bauhaus werd symbool voor de arrogantie van de elite, waar de populist Hitler dan weer handig op inspeelde. Windmolens worden nu in populistische kringen ‘klimaatminaretten’ genoemd, om tegelijkertijd de milieubeweging en moslims te demoniseren. Ook wordt geroepen dat ze het Hollandse landschap verminken.

Het is niet moeilijk om de turbines te haten: ze zijn zo abstract dat je er alles wel op kunt projecteren. Maar waarom zijn windmolens allemaal zo wit en strak? Moeten ze er niet wat toegankelijker uitzien, wat meer likable, of juist zó imposant dat niemand ze ter discussie durft te stellen? Zou het volk hun uiterlijk moeten bepalen, en zou dat helpen tegen de boosheid? Ik zocht het uit.

Eerst check ik even of het überhaupt technisch mogelijk is om windmolens er anders uit te laten zien. Volgens Wil Zonneveld, een Delftse hoogleraar Ruimtelijke ordening die veel onderzoek heeft gedaan naar de energietransitie, is er geen specifiek provinciaal beleid beleid voor. Wel voor de plaatsing: “Niet zomaar willekeurig, maar in de vorm van duidelijke lijnen. Ashoogte speelt ook een rol.” Daarnaast zou er een EU-richtlijn zijn die bepaalt dat hoge voorwerpen goed zichtbaar moeten zijn vanuit een vliegtuig. Maar echt strenge restricties zijn er niet.

Op internet vind ik wat artikelen en een item van het Jeugdjournaal waarin wordt bevestigd wat ik eigenlijk al dacht: windmolens zijn vooral grijswit zodat ze wegvallen tegen de lucht. Dat bevestigt ook een medewerker van Enercon, de grootste windmolenleverancier van Nederland. “De onderzijde van de windturbines is bij ons vaak groen, en dan gaan ze van donkergroen naar lichtgroen, omdat ze dan nóg beter opgaan in de omgeving,” zegt hij aan de telefoon. “Staan ze aan de kust, dan werken we met blauwe kleuren. Het is aan de klant, maar meestal zijn ze lichtgrijs, grijs en wit. Dat zijn een beetje de smaken.” Als ik vraag of er zich al klanten hebben gemeld die echt iets heel anders willen, verwijst hij me door naar zijn collega, die betrokken is bij het technische proces achter de windmolens.

“We krijgen weleens een aanvraag voor een reclame of iets dergelijks,” zegt de techneut. “Het kan gewoon. We hebben ook turbines bij de fabriek van Heineken staan, en daar hebben ze heel mooi het logo van Heineken op de zijkant geplaatst.” Maar meestal willen klanten niet dat hun windmolen opvalt. “Eigenlijk gewoon om gezeur met de omgeving te voorkomen.” Volgens de techneut is het nu eenmaal ooit zo bedacht, en heeft sindsdien niemand geprobeerd om windmolens wat meer glans te geven. Er is overigens nog een andere reden dat de meeste windmolens wit zijn: “Als je zo’n hele turbine in een kleurtje wil spuiten, denk ik dat je met 50.000 euro nog steeds niet klaar bent. Het is gewoon zonde van het geld.”

In plaats van uit te stralen dat ze de mensheid gaan redden, is de esthetiek van windmolens die van schaarste en schuldbewustheid. Alsof ze willen zeggen: “Ja, ik kom je landschap vervuilen, maar ik heb een onopvallende kleur en geen cent te veel gekost.” Als dat zo is, dan zou deze esthetiek juist enorm moeten resoneren bij windmolen-critici. Ik bel er eens eentje, om te kijken of dat klopt, en waarom er dan alsnog zoveel wordt gezeurd over lelijke windmolens, terwijl ze, ondanks dat ze soms wel 200 meter hoog zijn, enorm hun best doen om niet op te vallen.

Henno Dasselaar is lid van Kritisch Platform Zijpe, een stichting die de belangen behartigt van mensen in Noord-Holland die in de buurt van windmolens wonen. Henno vergelijkt de windmolens met dingen die, als je ze zo opschrijft, best leuk zijn. “Het lijkt wel alsof er een UFO geland is,” zegt hij. En over de lampjes in de molens: “Het zijn er zoveel dat het ‘s nachts wel Kerstmis lijkt.”

Misschien is dat functionele gedoe gewoon niks voor hem, dus ik vraag hem of hij het niet leuker zou vinden als windmolens bijvoorbeeld van goud zouden zijn. “Dat zeg je mooi,” zegt hij schamper. “In Friesland zijn er projecten waarbij iedereen uit een dorp samen een windmolen beheert. De winst gaat terug naar de mensen. Dán kun je een windmolen wel goud maken,” zegt hij.

Henno wijst erop dat het in Noord-Holland heel anders is gegaan. Hoewel het aanvankelijk wel de bedoeling was dat de lokale bevolking zou profiteren van de windmolens, geldt dat volgens hem nu vooral voor een select clubje boeren die er één op hun weiland hebben staan, en voor energieleverancier Vattenfal, die alle stroom van het windmolenpark in de Wieringermeer direct verkoopt aan grootafnemer Microsoft. De tech-gigant maakt zo, waarschijnlijk tegen een aantrekkelijk tarief, een goede klimaatbeurt. “In al die plannen wordt rekening gehouden met de natuur, maar er staat niks in over omwonenden,” klaagt hij. “Als je naar de bestuurders toegaat, zeggen ze dat ze naar ons willen luisteren. Maar er komt niks op papier. Wees dan stoer en zeg gewoon: ‘Nee, we vinden jullie mening inderdaad niet belangrijk.’”

Zo bekeken kun je de windmolens vergelijken met Bill Gates, die suffe overhemden en een horloge van naar verluidt tien dollar draagt, en zelf de afwas doet om energie te besparen – een bescheiden houding om de aandacht af te leiden van het feit dat er flink pegels worden verdiend over de rug van anderen. Uit mijn gesprek met Henno blijkt dat windmolenhaters helemaal niet per se een hele sterke mening hebben over het uiterlijk van windmolens. Ze zijn vaak zelfs voorstanders van windturbines, desnoods in hun woonomgeving. Dat wordt bevestigd door het rapport ‘Wind op Land, lessen en ervaringen’ van het Planbureau voor de Leefomgeving, waarin met nog veel meer mensen werd gesproken. “Ik vind de windmolens niet lelijk. Maar als de overheid de burgers volledig negeert, word zelfs ik actievoerder,” zei een van de respondenten. De kritiek richt zich dus vooral op de manier waarop.

Nu we dit weten, gaat er een gigantische waaier aan mogelijkheden open, want van windmolencritici hoeven windmolens dus helemaal niet onopvallend te zijn. Ze lijken best veel prima te vinden, zolang de turbines maar in overleg geplaatst worden, met compensatie voor de omwonenden en een eerlijke verdeling van de opbrengst. Laten we de energietransitie eens aangrijpen om die oneindige polders een beetje op te leuken. Windmolens zijn de kathedralen van een nieuw, duurzaam tijdperk, maar er wordt mee omgegaan alsof het hectometerpaaltjes zijn. Het zouden sieraden voor het landschap kunnen zijn, en dat mag best wat kosten!

Ik bedacht alvast wat voorbeelden van een gevarieerd windmolen-aanbod. Voor ieder wat wils, mooi gevisualiseerd door ontwerper Cyanne van den Houten. Toekomstvisie 1: Een diamanten windmolen voor de glamourdiva's onder ons, een Hollandse windmolen waar zelfs de grootste nationalist de vingers bij af zou likken, de glas-in-lood windmolen, bijvoorbeeld leuk voor de katholieke landsdelen. Toekomstvisie 2: Windmolens met een vrolijk glimlachend hoofd van de omwonenden erop, om te laten zien wie er in de buurt wonen en dat zij helemaal pro-toekomst zijn. Toekomstvisie 3: Een windmolen gedecoreerd met prachtig geschilderde Bosschiaanse beeltenissen van de zondvloed en de apocalyps iedereen eraan te herinneren wat de reden van de energietransitie ook alweer is.

Mocht jij een windmolenpark in je achtertuin krijgen, en nog een ander goed idee hebben voor hoe een windmolen eruit kan zien, mail me dan vooral.