Wetenschappers gaan een mysterieus blauw gat op de oceaanbodem onderzoeken

Wetenschappers bereiden zich voor om volgende maand in de Amerikaanse staat Florida in een diep, donker “blauw gat” te duiken, een zeldzaam type zinkgat op de bodem van de oceaan.

De onderzoeksexpeditie naar de Green Banana, zoals het gat wordt genoemd, moet nieuwe inzichten verschaffen over deze holtes op de zeebodem, zoals wat voor leven er is en hoe ze zich verhouden tot grondwaterlagen. Het volgt op een expeditie in 2019 naar een ander blauw gat, de Amberjack Hole.

“Het zal de eerste keer zijn dat we de kenmerken van de Green Banana kunnen vastleggen, dus we willen er heel graag achter komen hoe dit gat zich (chemisch en biologisch) verhoudt ten opzichte van de Amberjack,” schrijft expeditielid Emily Hall, wetenschapper en programmamanager van het Mote Marine Laboratory, in een e-mail. “Het heeft een andere vorm en is dieper, dus we zijn benieuwd wat we aan zullen treffen. Dat is het leukste van verkennen: alles is nieuw en spannend.”

Blauwe gaten zijn over de hele wereld te vinden en kunnen driehonderd meter diep zijn – dat is althans de geschatte diepte van de Dragon Hole in de Zuid-Chinese Zee. Het kan gevaarlijk zijn om in deze onderzeese holtes te duiken – het blauwe gat in de Rode Zee in Egypte behoort zelfs tot de dodelijkste duiklocaties ter wereld.

Tegelijkertijd zijn deze gaten een unieke habitat voor biodiversiteit, en kunnen ze koralen, weekdieren, zeeschildpadden of zelfs haaien bevatten. Ook bevatten ze voeding voor aangrenzende ecosystemen, wat ze een reputatie als ‘oase van de zee’ heeft opgeleverd en interessant maakt voor wetenschappelijk onderzoek.

Hall maakt deel uit van een team onderzoekers van het Mote Marine Laboratory, de Florida Atlantic University/Harbor Branch, het Georgia Institute of Technology en de U.S. Geological Society. Ze begonnen met het onderzoek in het water van Florida met behulp van het bureau voor oceaanverkenning- en onderzoek van de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA).

“We vermoeden dat het oude bronnen en zinkgaten zijn die misschien wel meer dan achtduizend jaar geleden gevormd zijn, toen Florida nog veel groter was,” zegt Hall over deze gaten. Ze benadrukt wel dat er nog veel onbekend is over de oorsprong en evolutie van de holtes. “Tot nu toe is ieder gat dat we onderzocht hebben anders, op zowel chemisch als biologisch vlak.”

Het team dook in mei en september vorig jaar in de Amberjack Hole, dat zich zo’n 50 kilometer ten westen van het plaatsje Sarasota bevindt. Voordat de duikers de randen van het gat hadden bereikt, dat zelf 72 meter diep is, hadden ze al 30 meter onder het wateroppervlak gedoken.

Expeditielid Jim Culter, senior wetenschapper aan het Mote Marine Laboratory, noemde de afdaling in Amberjack een “contrast van extremen” in een e-mail. “Aan het oppervlak is het erg warm, 29 graden celsius en normaal gesproken helder (in de zomer). Naarmate je afdaalt wordt het water kouder en minder goed zichtbaar. En tussen de 21 en 29 meter diepte bevindt zich een thermocline.” Met dat laatste verwijst hij naar een overgang tussen twee lagen water met verschillende temperaturen en dichtheid.

“Aan de rand van het gat vindt de meeste actie plaats: daar vind je vissen, schildpadden, schaaldieren, kleine koralen en sponzen,” vervolgt hij. “Als je over de rand gaat en een beetje dieper gaat, wordt het water koeler en begint het licht te vervagen. Rond 40 à 45 meter diep is er een tweede thermocline, en de temperatuur is dan rond de 15 graden celsius.”

Vanaf dat punt, vertelt hij, tref je geen grote mariene soorten zoals koralen en vissen meer aan, maar wel bacteriële wolken en waterstofsulfide – wat naar “rotte eieren” ruikt. “De onderkant is zacht, erg slibachtig en makkelijk te roeren,” zegt Culter. “Alles is donker, behalve als je omhoog kijkt en de ronde opening van het gat boven je ziet.” Hall bleef tijdens deze duiken dicht bij de opening van het gat, omdat ze niet genoeg duiktraining heeft gehad om dieper dan 60 meter te duiken (wat nog steeds extreem diep is). Maar ook aan de randen van het gat “floreert dierenleven”, benadrukt ze.

“Je krijgt een beetje een adrenalinekick, en er gaan steeds meer vragen door je hoofd,” zegt ze. “Wat is hier allemaal beneden? Waar leidt dit naartoe? Kan ik nog dieper gaan? Meestal zijn we bezig met het verzamelen van water- en sedimentmonsters, en registreren we de diversiteit, maar soms staan we ook gewoon even een paar seconden vol ontzag stil bij wat we nou eigenlijk zien.”

Naast dat het team op grote schaal monsters afnam van de habitat, ontdekten de onderzoekers intacte karkassen van twee kleine zaagvissen op de bodem. Een van hen – een mannetje van 3,6 meter – werd naar het laboratorium gebracht voor onderzoek.

Er komen geregeld (resten van) overleden dieren in dit gat naar beneden gezakt, maar daarnaast hebben de onderzoekers ook voedingsstoffen gevonden die uit de Amberjack Hole komen. Dat wijst erop dat de gaten zelf ook een voedingsbron zijn voor het mariene ecosysteem daarbuiten.

“We zien in deze gaten veel hogere concentraties voedingsstoffen in vergelijking met het omliggende water,” zegt Hall. Waar deze voedingsstoffen vandaan komen is nog onduidelijk. Ze zouden kunnen ontstaan doordat er activiteit in de bodemsedimenten plaatsvindt, vanwege getijdenstromen of omdat ze in verbinding staan met een groter netwerk aan waterstromen.

Met de expeditie naar de Green Banana – die zich op meer dan 45 meter diepte bevindt en vervolgens ongeveer 130 meter diep is – hopen Hall en haar collega's antwoorden te vinden op dit soort vragen. Waar de naam precies vandaan komt is niet helemaal zeker, maar volgens Culter gaat het gerucht dat de lokale bevolking het zo noemde omdat er toevallig groene bananen in de buurt op zee dreven.

Het team gaat het gat in augustus verkennen en keert daarna weer terug in mei 2021. Ze hopen de komende jaren meer van dit soort opmerkelijke plekken te onderzoeken.

“We houden ons alleen bezig met gaten die zich offshore bevinden, op zo’n 30 kilometer afstand van de kust,” zegt Culter. “Met dat in het achterhoofd zijn er ongeveer twintig vastgestelde gaten. Dat zijn dan plekken waar we zelf al zijn geweest, of waar we betrouwbare rapporten van hebben.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.