Seksverslaving bestaat niet

In zijn 27 jaar als sekstherapeut heeft Doug Braun Harvey al de nodige mannen voorbij zien komen die de diagnose al bij zichzelf hadden gesteld. Zo was er een man die 'm alleen maar omhoog kreeg als hij porno kreeg. Een andere man had een fetisj die hij obsessief op het internet bekeek, maar verborg voor zijn partner. Weer een ander masturbeerde zo dwangmatig dat seks met een partner er niet meer van kwam. Tegen de tijd dat ze bij Harvey aanklopten, hadden ze allemaal dezelfde verklaring: ze waren seksverslaafd.

Het probleem, aldus Harvey, is dat geen van deze mannen seksverslaafd was. Want seksverslaving bestaat niet.

Harvey gaf vorige week, samen met duizenden andere leden van het AASECT (American Association of Sexuality Educators, Counselors, and Therapists), een verklaring af waarin de diagnose van seks- en pornoverslaving nietig werd verklaard. "Vanuit een wetenschappelijk standpunt gezien is een seksverslaving niet reëel," gaf de verklaring aan.

Het idee van een "seksverslaving" ontstond in eerste instantie als een spin-off van welbekende verslavingen. Volgens de legende besloot een groep Anonieme Alcoholisten in 1979 om het twaalfstappenprogramma toe te passen op hun problemen met vreemdgaan, pornografie, en ongeremde seksuele driften. Vandaag de dag zijn er honderden zelfhulpgroepen voor seksverslaafden — Sex Addicts Anonymous, Sexaholics Anonymous, en Porn Addicts Anonymous om er maar een paar op te noemen — evenals verschillende afkickklinieken die mensen behandelen die het gevoel hebben dat hun seksuele gedrag op hol is geslagen.

Maar Harvey en andere experts wijzen erop dat er niets in de wetenschappelijke literatuur is dat suggereert dat deze problemen — die uiteenlopen van te veel porno kijken tot compulsief vreemdgaan — gecategoriseerd kunnen worden als een "verslaving" aan seks, en zeggen dat het versimpelde behandelmodel de achterliggende redenen negeert die mensen kunnen hebben voor hun seksuele problemen.

"Seksverslaving is echt een sociaal fenomeen, niet klinisch of medisch," zegt David Ley, een klinisch psycholoog in New Mexico en auteur van The Myth of Sex Addiction. "De meeste mensen die zichzelf als seksverslaafd beschouwen doen dit omdat zij, of hun partner, hier een artikel over hebben gelezen of er iets over hebben gehoord op tv."

Van de kleine hoeveelheid onderzoek die ernaar is gedaan suggereert maar weinig dat zelf bestempelde seksverslaafden iets gemeen zouden hebben met mensen die andere, goed onderzochte verslavingen hebben. Eén onderzoek, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Socioaffective Neuroscience & Psychology, testte de neurale respons van seksuele stimulansen bij mensen die aangaven problemen te hebben met seksuele dwangmatigheden. In eerdere onderzoeken, gericht op het brein van drugsverslaafden, vertoonden heroïnegebruikers een hogere neurale respons op beelden die geassocieerd werden met heroïne dan op neutrale beelden. Maar in het onderzoek naar de seksverslaafden kwamen onderzoekers erachter dat de activiteit van het brein min of meer gelijk bleef aan die van niet-seksverslaafden. Bij de laatste editie van de DSM wezen de samenstellers de toevoeging van "seksverslaving" dan ook af, wegens het gebrek aan adequaat wetenschappelijk onderzoek.

Andere studies geven aan dat seksverslaving een gedragsverslaving is, zoals gokken, en niet een fysieke of chemische verslaving, zoals alcoholisme. Beide soorten verslavingen beïnvloeden het brein op een vergelijkbare manier, door het dopaminergisch systeem te stimuleren, hoewel dit minder direct gebeurt bij gedragsverslavingen dan bij substanties. Maar het concept "seksverslaafde" is een samenraapsel van allerlei uiteenlopende gedragingen (zoals het hebben van cyberseks, excessieve masturbatie, obsessief daten, of onveilige seks hebben, wat volgens online toetsen allemaal tekens zouden kunnen zijn van "seksverslaving") en houdt geen rekening met de achterliggende problemen die deze gedragingen zouden kunnen veroorzaken. Seksverslaving, met andere woorden, is een afkorting geworden voor "slecht seksueel gedrag," in plaats van dat een verslaving aan één bepaalde gedraging beschrijft.

Harvey zegt dat hij begrijpt waarom mannen die worstelen met hun seksuele gedragingen het makkelijk te vinden om er het label "seksverslaving" op te plakken. Maar in werkelijkheid zorgt de diagnose van seksverslaving ervoor dat het echte probleem weggestopt en verzwegen wordt, en dat kan ingrijpende gevolgen hebben. Een onderzoek naar mensen in behandeling voor seksverslaving gaf aan dat 92 procent te kampen had met een psychische stoornis, zoals een angststoornis, depressie, of schizofrenie. In plaats van de juiste behandeling voor deze problemen te starten, of uit te zoeken op welke manier hun mentale problemen effect hadden op hun sekslevens, werden deze mensen in therapiegroepen geplaatst waarin ze uitleg kregen over hoe je porno kon vermijden en minder kon masturberen.

Het is ook belangrijk te benadrukken dat seksverslaving bijna uitsluitend een mannenprobleem is — 90 procent van de zelfbenoemde seksverslaafden zijn mannen — en homoseksuele of biseksuele mannen maken drie keer zoveel kans om de diagnose van seksverslaafd te krijgen dan heteroseksuele mannen, volgens Ley. Het concept van seksverslaving is belast met een waardeoordeel, zegt hij, waaronder hoeveel seks excessief zou zijn en op welk punt iemand zich zou moeten schamen voor zijn seksuele verlangens.

Ley vertelt het verhaal van een cliënt, een achttienjarige jongen, die naar hem toekwam omdat hij bang was dat hij verslaafd was aan masturbatie. "Het bleek dat hij maar ongeveer één keer per week masturbeerde, maar omdat hem geleerd was dat masturberen immoreel, ongezond en gevaarlijk was, was hij doodsbang," zegt Ley. "Dus zocht hij rond op internet en werd er seksverslaving bij hem vastgesteld door seksverslavingstherapeuten en online groepsdiscussies."

De directeur van Sex Addicts Anonymous, die zichzelf "Joe H." noemt, zegt dat zijn groep niet zal veranderen of verdwijnen door de verklaring van het AASECT. "Professionele meningen zijn zaken van buitenaf, en wij hebben geen mening over zaken van buitenaf," schrijft hij in een e-mail.

Maar Harvey, Ley, en andere experts in het veld hopen dat de verklaring een verandering kan veroorzaken in hoe mensen met problemen op seksgebied behandeling zoeken.

"Er is totaal geen onderzoek dat uitwijst dat behandeling voor seksverslaving werkt, of beter werkt dan reguliere therapie," zegt Ley. "Maar ze dienen wel een doel —mannen die in de problemen zijn gekomen door hun seksuele gedrag kunnen naar een seksverslavingskliniek gaan als een publiekelijke manier om te laten zien dat ze beter willen worden. Helaas worden deze patiënten vaak erg uitgebuit, en komen ze uit die klinieken met een rekening van duizenden dollars, en hebben ze nog steeds last van hun achterliggende psychiatrische of sociale problemen."