Nee, je hersencellen sterven niet af door alcohol

Je ouders waarschuwden je vroeger al voor de gevolgen van te hard feesten: daar gaan je hersencellen dood van. En headbangen, comazuipen, wiet roken en alle andere dingen die je misschien doet op een zaterdagavond zijn ook niet echt goed voor je hersencellen. Maar dat betekent niet dat je hersencellen ook daadwerkelijk afsterven door een goed avondje uit: er is behoorlijk wat voor nodig om een hersencel dood te maken – al kan je wel serieuze schade aanrichten.

Laten we beginnen met wat drank met je hersencellen doet. Net als andere substanties verandert het de chemische samenstelling van je brein, zegt Julia Chester, een universitair hoogleraar gedrag- en neurowetenschappen aan de Purdue Universiteit. Nee, het vernietigt niet direct je hersencellen, maar het is nog steeds niet het beste idee om aan de chemische samenstelling van je brein te sleutelen. Voor een anderszins gezonde volwassene is het geen probleem om hier en daar een paar drankjes te drinken, maar regelmatige drinkers kunnen blijvende schade oplopen. "Als je op regelmatige basis de neurochemie van je hersenen verandert, veranderen op den duur de eiwitten van de cellen," vertelt Chester. Stel je een oplader van je mobiele telefoon voor. "Die bestaat uit een stel draden die na verloop van tijd versleten kunnen raken," zegt ze. "Als de draden kapotgaan, neemt de snelheid waarmee je je telefoon kunt opladen af. Je hebt minder verbinding."

Aan het uiterste einde van het spectrum ligt het syndroom van Korsakov, waarbij het brein door de langdurige blootstelling aan alcohol geen vitamine B1 meer kan opnemen. Dit tekort kan leiden tot blijvende schade – vooral in de gebieden van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het geheugen. Als zwaar drinken staat voor het verslijten van je oplader, is het syndroom van Korsakov te vergelijken met je telefoon aan de oplader leggen en helemaal geen stroom meer krijgen.

Uit onderzoek is gebleken dat de effecten van alcohol op de hersenen vooral vernietigend zijn voor tieners en jongvolwassenen. Chester zegt dat het brein snel groeit in de pubertijd. Daarna, van je 18e tot je 25e, rijpt je prefrontale cortex nog. Je hersenen zijn tijdens deze jaren vooral gevoelig voor schade door, laten we zeggen, shotjes tequila en het trechter-atten van bier. "Het brein zou veel beter beschermd zijn als mensen zouden wachten met drinken tot ze 21 zijn. Dat zou geweldig zijn. Waarschijnlijk zou het het beste zijn als we pas achterin de twintig zouden beginnen met drinken," zegt ze. (Oeps.)

Andere drugs zijn nog slechter. Hoewel die misschien niet regelrecht hersencellen doden, "veranderen ze het activiteitspatroon van de hersencellen en wordt je brein afhankelijk van die activiteit," zegt James Giordano, hoogleraar neurologie en biochemie van het universitair medisch centrum van Georgetown. "Na verloop van tijd kunnen drugs een hersenfunctie en zelfs aspecten van de hersenstructuur veranderen," voegt hij eraan toe.

Ook wiet heeft invloed op je hersenen. Af en toe een joint of een hijs van een bong zal geen hersencellen doden, maar dat neemt niet weg dat er neveneffecten zijn. Ja, mensen hebben cannabinoïdereceptoren. Maar als je regelmatig marihuana rookt of inslikt, kan het de productie van de chemische stof anandamide, die met de receptoren moet binden, onderbreken. Bovendien kan de constante aanvoer van THC de gevoeligheid van de receptoren verminderen.

Je bent wel redelijk veilig als headbangen vanavond op het programma staat – zolang je het niet overdrijft. Je zou echt heel hard moeten headbangen om daadwerkelijk hersencellen te doden, maar in theorie kan het wel. Het is bijvoorbeeld niet ongewoon om "coup-" of "contrecoup"-letsel aan de hersenen op te lopen na een ernstige whiplash, bijvoorbeeld in een auto-ongeluk of in een achtbaan, zegt Giordano. "Stel je een blik vol vloeistof voor – dat is de hersenschedel. In het blik drijft iets – dat is het brein, en het neemt niet alle ruimte in beslag. Door een whiplash beweegt het brein in de schedel." Als dat hard genoeg gebeurt, kan het voorkomen dat je hersenen tegen de voor- of achterkant van je schedel slaan, en zo ontstaat er schade. Het is onmogelijk om te weten hoeveel cellen er aangetast zouden worden, en de omvang van de schade hangt af van hoe fel je hersenen tegen je schedel zouden klappen. Maar toch, het is de moeite waard om te weten dat je niet per se hoeft te botsen met een ander object om jezelf hersenletsel te geven.

Waarom doet dit alles ertoe? Omdat je hersenen niet zoals de rest van het lichaam zijn, als het erom gaat om het vermogen om zichzelf te repareren. "Net als bij elke verwonding laten de hersencellen chemische stoffen vrij die bedoeld zijn om de genezing te bevorderen, maar ook de cellen beschadigen en leiden tot littekens," zegt Chester. Maar waar de rest van het lichaam gewoon nieuwe cellen zou generen om de beschadigde cellen te vervangen, is dit genezingsproces lastiger in de hersenen.

Uit onderzoek van de afgelopen tien jaar is gebleken dat de hersenen nieuwe cellen kunnen produceren, door middel van een proces dat neurogenese heet. Volledige celregeneratie is echter beperkt. "Bij het bestuderen van het volwassen menselijke brein met de huidige technieken bleek dat neurogenese slechts voorkwam in twee gebieden (de sub-granulaire zone van de hippocampus en de sub-ventriculaire zone rond de cerebrale ventrikels), en nergens anders. Er is nog steeds discussie over de vraag of en in welke mate deze neurogenese functionele effecten heeft," zegt Giordano.

En de rest van je grijze massa? Alles wat het kan doen is het oplossen van problemen, het repareren van beschadigde cellen en het vormen van nieuwe verbindingen met andere cellen. Dat leidt ons tenminste naar een stukje goed nieuws: je hersenen hebben "plasticiteit", oftewel de mogelijkheid om een beetje te verbouwen als dat nodig is. "We leren over de ongelooflijke manieren waarop de hersenen functies kunnen herstellen na een ongeluk. Door het brein te stimuleren door cognitieve training of oefeningen met virtual reality kan het worden geholpen om cognitieve en motorische functies terug te krijgen," zegt Chester. Giordano voegt eraan toe dat ze vaak voorbeelden zien van slachtoffers van een milde tot magische beroerte, die in de eerste instantie hun spraakvermogen verloren hadden, maar na verloop van tijd hun spraak herwonnen.

Daarnaast heb je ook echt een heleboel hersencellen: meer dan 100 miljard, dus als je er een paar duizend verliest is dat waarschijnlijk niet heel erg, zegt Giordano, waaraan hij toevoegt dat er geen manier is om een exacte telling te krijgen van het aantal hersencellen dat je vermoordt, als je weer een betreurenswaardige beslissing neemt. Maar als je nu terugkijkt op je studententijd en je afvraagt of je een kasplantje zal zijn als je de zestig bereikt, vrees dan niet: er zijn gelukkig dingen die je kunt doen om de schade te compenseren.

"De vuistregel van het brein is: use it or lose it," zegt Giordano. Het leren van nieuwe vaardigheden – vooral dingen zoals vreemde talen, die je dwingen om tegelijkertijd verschillende delen van de hersenen te gebruiken – zal je helpen om nieuwe verbindingen te smeden. "Een gezond lichaam, een gezond brein is ook een goede regel," zegt hij, en hij voegt nog toe dat je je bloedsuikerspiegel stabiel moet houden, je cholesterol laag en je regelmatig moet sporten, want dat helpt allemaal om de hersenen in optimale gezondheid te houden. Tot slot, zorg ervoor dat je genoeg slaap krijgt en – als je dat nog niet bedacht had – overweeg om die halve liter te laten staan.