Een papje van hondenbotten: de Marokkaanse cultuur is doorspekt met magie en hekserij

"Mijn broer trouwde al op jonge leeftijd, tegen de wil van mijn ouders in. We waren allemaal zeer verbaasd, omdat hij niet echt klaar was om te trouwen: hij had zijn school nog niet afgemaakt, had geen echte baan, en was elk weekend nog druk bezig met zijn vrienden. Totdat hij een vrouw ontmoette, en opeens niets anders meer belangrijk was. Ze trouwden al na een maand en hij verhuisde naar de andere kant van het land, ver weg van onze familie.

Na vijf jaar met haar te hebben gewoond, merkten we dat zijn gezondheid snel achteruit ging. Hij at amper, sliep heel slecht en moest continu overgeven. De dokters begrepen niet wat er aan de hand was, maar mijn moeder wist zeker dat zijn vrouw alles te maken had met zijn verslechterde situatie. Ze raadde mijn broer regelmatig aan haar zo snel mogelijk te verlaten, maar mijn broer reageerde daar altijd furieus op.

Deze situatie duurde een tijd lang voort en mijn broer werd maar niet beter, ondanks al zijn medicijnen en de verzorging van zijn vrouw. Hij dacht aan het advies van zijn moeder, en op een dag zocht hij het hele huis af, om vast te stellen of onze moeder toch niet gelijk had – misschien had zijn vrouw inderdaad iets gedaan. Hij keek onder zijn kussens en vond een amulet waar mensenhaar omheen was gewikkeld. Op dat moment viel alles op z'n plaats. Hij scheidde nog diezelfde week van haar, en kort daarna verbeterde zijn gezondheid. Door het vinden van deze magische amulet was de spreuk verbroken, en was mijn broer weer een vrij man."

Dit verhaal werd me verteld door de 21-jarige Leila* uit Marrakech. Het is bij lange na niet de enige in haar soort. Toen ik afgelopen winter mijn familie in Marokko bezocht, kreeg ik een eindeloze hoeveelheid legendes, mythes, en verhalen te horen over het magische, mythische en bovennatuurlijke.

Het verhaal dat me het meest raakte kwam van mijn jeugdvriendin Khadija*. Khadija en ik kennen elkaar al sinds we 6 jaar oud zijn (we zijn nu 22) en zijn altijd erg close gebleven, ondanks dat zij in Marokko woonde en ik als Marokkaanse in Nederland. We zagen elkaar elke zomer, totdat Khadija op haar 18e trouwde, waarna het contact verwaterde. Toen ik Khadija afgelopen winter zag, schrok ik ontzettend: ze was vreselijk afgevallen, had grote wallen onder haar ogen en een okergele gloed over haar huid. Toen ik vroeg wat ze onder de leden had, vertelde ze dat haar mentale en fysieke ongezondheid het toedoen was van niets minder dan een kwade geest.

Het was begonnen toen ze erachter kwam dat haar man vreemdging met de buurvrouw aan de overkant. Ondanks de vele en intense ruzies, bleef hij zijn minnares bezoeken. Scheiden was geen optie, omdat ze dan alles kwijt zou raken. Bovendien hield ze nog altijd van haar man. Ten einde raad besloot ze op het advies van haar nicht in te gaan en de hulp van een heks te raadplegen. De heks legde haar uit dat de buurvrouw bezeten was door een kwade geest die de bedoeling had hun huwelijk te breken. De enige manier om haar man te beschermen, was door middel van een magisch goedje, waarbij ze de botten van een straathond moest vermalen tot een papje, om dit vervolgens door zijn eten te mengen.

Khadija deed netjes wat haar werd opgedragen, en uiteindelijk verbrak haar man het contact met de buurvrouw, waarna hun liefde weer opbloeide. Sindsdien heeft ze het gevoel dat ze met veel dingen bij de heks terecht kan, variërend van liefde tot geld.

De verhalen van Leila en Khadija maakten dat ik steeds nieuwsgieriger werd en onderzoek wilde doen naar de magische praktijken in Marokko, vooral omdat ik wist dat het volgens de islam verboden is om je te beroepen op magie. Magie wordt in de islam niet ontkend, en zelfs erkend als bestaande entiteit. Wel worden moslim aangespoord om zich te onthouden van occulte en bovennatuurlijke inspanningen, omdat alleen God de kracht heeft om te dealen met het onmenselijke. Het geloven in heksen en tovenaars wordt bovendien beschouwd als shirk (afgoderij), wat gezien wordt als een van de ergste zondes.

Toch zijn bepaalde elementen van de Marokkaanse cultuur doorspekt met mystieke en magische elementen. Marokkaanse folklore staat bekend om de duizenden verhalen over schatten in donkere bossen, heksen en tovenaars en de graven van heiligen die allerlei wonderen kunnen verrichten. Het gerenommeerde onderzoeksinstituut PEW Research Center deed in 2012 een onderzoek naar magie in islamitische landen, en vond dat het geloof in djinn (geesten) in Marokko verreweg het grootst was.

Die magische cultuur leidt buiten Marokko nogal eens tot hardnekkige stereotypen. Zo staan in de Arabische wereld Marokkanen (en vooral de vrouwen) bekend om hun voorliefde voor het gebruik van magie. Google 'Moroccan Witches' en je vindt talloze persoonlijke verhalen en Arabische artikelen die je waarschuwen voor de krachten van de Marokkaanse heks. Als je kijkt naar sommige Arabische films, of tekenfilms, wordt de heks of waarzegster vaak afgebeeld als een Marokkaanse. Een Koeweitse televisiezender kwam in 2010 onder vuur te liggen door de Marokkaanse overheid, omdat ze een tekenfilm hadden gemaakt waarin Marokkaanse vrouwen werden afgebeeld als losbandige heksen. Ook hadden Saoedische vrouwen geklaagd in het Saöedische parlement dat Marokkaanse vrouwen een gevaar vormden voor hun huwelijk, omdat ze met hun magische krachten hun mannen zouden verleiden. Dit klinkt misschien grappig, maar het droeg uiteindelijk wel bij tot een verbod voor Marokkaanse vrouwen in Saoedi-Arabië: Marokkaanse vrouwen onder de veertig jaar mogen het land niet meer in.

Ik besloot om terug te gaan naar Nador, in Marokko, om verder uit te zoeken waarom magie er zo'n grote rol speelt, en om bepaalde magische plekken te bezoeken. Ik zocht mijn familie op om erover te praten, en kwam via hen in contact met een hoop andere mensen die erover konden vertellen. Na talloze verhalen te hebben gehoord, kwam ik tot een aantal redenen waarom magie zo prominent aanwezig is in de Marokkaanse cultuur.

Ten eerste kreeg ik steeds weer te horen hoe de Marokkaanse traditie van orale verhalenvertelling een cruciale plek had in het vormen van het magische legendes. (Al Jazeera maakte er zelfs een documentaire over). Orale verhalenvertelling is een oeroude Marokkaanse traditie, waarbij verhalenvertellers de straat op gaan om duizend-en-een-nacht-achtige verhalen te vertellen over vroegere gebeurtenissen. De meeste van deze verhalen bevatten magische elementen. Mythes en legendes gingen zo een eigen leven leiden in de Marokkaanse maatschappij, omdat – zeker in Middeleeuwse tijden – mensen ervan overtuigd waren dat deze verhalen totaal waar waren.

Een ander belangrijk component is te vinden in de nationale muziek, en specifiek het genre 'chaabi' – het populairste traditionele muziekgenre. Het is gebaseerd op het spirituele en omvat oude magische mythes en legendes, over bijvoorbeeld oude heksen en gevaarlijke mystieke bossen. De bekende Nederlands-Marokkaanse journalist en youtuber Salaheddine maakte in 2014 een filmpje, waarbij hij op straat in Marokko mensen vroeg of ze doorhadden waar chaabi-muziek over gaat. Op de vraag waarom deze muziek zo populair is, antwoordde een oude man: "Het is ons cultureel erfgoed". Dat dat culturele erfgoed vol zit met magie, is dus een belangrijke reden dat magie zo groot is in de Marokkaanse cultuur.

Wat Marokko ook anders maakt, is dat sommige elementen uit de islam zijn geïncorporeerd in het culturele. In elk islamitisch land wordt het geloof anders belijd, in Marokko zie je bijvoorbeeld veel graven van heiligen. Bijna elke Marokkaanse stad of dorp heeft zijn eigen beschermheilige. Vaak zijn met deze heiligen ook magische verhalen verbonden; mensen bezoeken hun graven met een bepaalde wens, steken daarbij een kaars aan, of vragen om een baraka (zegen). Die mensen geloven dat ze bovennatuurlijke krachten bezitten om hun wensen uit te laten komen. Joodse Marokkanen doen dit ook: zij hebben vele heiligen begraven in Marokko en bezoeken elk jaar in duizenden aantallen graven van Joods-Marokkaanse heiligen.

Van het grote aantal legendes en mythes en heilige graven, die variëren van dorp tot dorp, is het verhaal van jinniya (geest) Aisha Qandischa het populairst en het meest gevreesd. Volgens de oude overleveringen is Aisha Qandisha een jager en een genezer; soms verschijnt ze als een onweerstaanbare vrouw en soms als een foeilelijke helleveeg. Wanneer ze bezit neemt van een man (het is altijd een man) opent ze de spirituele deur voor andere demonen en geesten, die bezit zullen nemen van zijn lichaam. Ze opent dus in feite de deur naar de hel binnen in je lichaam, en vervolgens gaat ze nooit meer weg. Volgens de ouderen die ik in Nador sprak kun je Aisha Qandisha alleen behagen door bepaalde rituelen uit te voeren, waarbij extreem wild dansen in totale extase het belangrijkst is.

Mijn jeugdvriendin Khadija vertelde dat haar buurman door de buren ervan verdacht werd bezeten te zijn van Aischa Qandischa. Zelf dacht hij ook dat er een geest in zijn lichaam zat, omdat hij voelde dat hij niet meer zichzelf was. Een lokale fqih, oftewel een zelfverklaard exorcist, moest helpen. De man moest liters water drinken, waarna hij hard met een zweep op zijn buik werd geslagen, zodat hij de geest uit zou kotsen.

De fqih probeerde verschillende methodes, maar de man bleef bezeten. Dat was een bevestiging van dat Qandischa in zijn lichaam zat. Hij werd naar het dorpje gebracht dat zich gevormd heeft rond de graftombe van een oude heilige, Bouya Omar. In het gelijknamige dorp worden alle mensen die bezeten zijn gedropt, weg van de samenleving en onder begeleiding van fqihs. Het is er vies, benauwd en klein, en werd ook wel de 'Guantanamo voor de epileptici en geestelijk zieken' genoemd. De Marokkaanse overheid heeft het in het voorjaar van 2015 gesloten, en alle 'bezeten' mensen overgebracht naar een psychiatrische faciliteit.

Toen ik Khadija sprak in de winter van 2015, bleek dat ze er zo slecht uitzag omdat ze bang was dat haar man door Qandischa bezeten was. Als dat waar was, zou haar man nooit meer van deze gruwelgeest af komen en zou hun huwelijk voorbij zijn. Gelukkig stelde de heks haar gerust, door uit te leggen dat niet haar man, maar de overbuurvrouw bezeten was. Dat was een grote opluchting voor Khadija.

Nu spreekt ze de heks nog af en toe, om haar op de hoogte te houden van de mentale ontwikkeling van haar man. Hun huwelijk verloopt nog niet ideaal, maar is nu tenminste vrij van overspel, en dat alleen maakt Khadija al veel gelukkiger. Leila vertelde me dat haar broer inmiddels een nieuwe vrouw heeft gevonden, en hoewel haar moeder er nog steeds niet helemaal blij mee is, heeft haar familie er vrede mee.

*De namen Leila en Khadija zijn gefingeerd