Wanneer is het tijd om het contact met een familielid te verbreken?

Lichtelijk disfunctioneel is het nieuwe functioneel als het op familieverhoudingen aankomt. De meeste familieleden irriteren elkaar van tijd tot tijd wel een keertje, en hebben akkefietjes over politiek, religie en belangrijke levenskeuzes. Toch vertrouwen de meesten van ons nog altijd op de liefde en steun die we van onze biologische (of gekozen) familie ontvangen. Dat geldt echter niet voor mensen die er 'giftige' relaties op nahouden met hun ouders, broers en/of zussen. Voor hen is het vaak loodzwaar om de banden met hun familie in stand te houden, terwijl die relatie meer nadelen dan voordelen lijkt te hebben. Jennifer McNeely (39) groeide op in Arizona in een familie waar van buitenaf weinig op aan te merken viel. Haar vader werkte hard om zijn gezin te kunnen onderhouden, haar moeder bleef thuis om voor haar en haar oudere broer te zorgen. Maar McNeely's kindertijd stond in het teken van haar moeders krenkende en kleinerende uitspraken.

"Ze vertelde me regelmatig dat ik een 'probleem' was, en dat ik psychische problemen had," zegt ze. In plaats van dat haar moeder McNeely's educatieve en carrière-ambities toejuichte, vertelde ze haar dochter dat ze dik was geworden en niet geslaagd was. "Ze probeerde me altijd te raken met haar kwetsende opmerkingen, wanneer ze maar kon."

Dit patroon begon na een tijd zijn tol te eisen, zoals wel vaker gebeurt wanneer mensen langdurig blootgesteld worden aan verbaal geweld; McNeely begon haar moeders kritiek voor waarheid aan te zien, waardoor ze maar moeilijk een gezond zelfvertrouwen kon ontwikkelen. Zelfs toen ze eenmaal verhuisd was, weg van haar ouderlijk huis, had ze te maken met de naweeën van haar moeders woorden. Zo erg zelfs, dat het haar succes in haar loopbaan als Pilates-instructeur beïnvloedde.

McNeely's verhaal staat niet op zichzelf. Zelfs nadat jongvolwassenen hun ouderlijk huis hebben verlaten, blijven ze vaak last houden van de mentale deuken die ze in hun jeugd hebben opgelopen. Onderzoek toont zelfs aan dat kindermisbruik de ontwikkeling van de hersenen kan beïnvloeden, kan hinderen bij het opbouwen van vertrouwensrelaties en zelfs posttraumatische-stressstoornis kan veroorzaken, dezelfde psychologische aandoening die oorlogsveteranen teistert.

Uit een recent onderzoek van McGill University in Montreal bleek dat jeugdtrauma's – waaronder kindermisbruik – een impact hebben op de ontwikkeling van de hersenen en de manier waarop we op neurologisch vlak in elkaar zitten. Door de hersenen te bestuderen van overleden mensen die in hun jeugd blootgesteld waren aan ernstig verbaal en emotioneel misbruik, ontdekten de onderzoekers afwijkingen in de amygdala – een gebied in de hersenen dat als emotionele thermostaat fungeert. Wanneer dit deel van de hersenen is aangetast, kan het voor mensen een stuk moeilijker zijn om hun emoties te reguleren. Hierdoor wordt de kans groter dat ze later in het leven aan angststoornissen en depressies zullen lijden.

Veel mensen die een vorm van misbruik hebben meegemaakt, vinden het een te drastische maatregel om het contact met hun familie te verbreken. Toch blijkt uit een recentelijk door de New York Times geciteerd Brits onderzoek, dat 8 procent van de 2000 ondervraagden de banden met een familielid hadden verbroken. Dat ging niet altijd in één keer – vaak bleek het een geleidelijk proces.

Na decennia mishandeld te zijn door haar moeder, zette McNeely een punt achter de relatie. De laatste druppel was de periode dat haar vader stierf. "Nadat mijn vader was overleden, belde mijn moeder me meerdere keren per dag. Als ik niet meteen antwoordde, stuurde ze me berichtjes – net zolang tot ik terug belde. Ik probeerde wel grenzen aan te geven, maar daar werd ze alleen maar boos van," vertelt McNeely.

Uiteindelijk realiseerde ze zich dat haar moeder haar emotioneel leeg zoog, waardoor ze zich continu uitgeblust en geïrriteerd voelde, en een slecht gevoel over zichzelf kreeg. "Als ik haar sprak, duurde het dagen voordat ik daar weer overheen was," legt ze uit.

Als vrienden, collega’s en partners zich misdragen door continu kritiek te leveren, ons emotioneel te mishandelen en het slachtoffer van hun gedrag de schuld te geven, zouden we meteen het advies krijgen hard weg te rennen van deze mensen. Maar dat geldt niet altijd wanneer het om familieleden gaat.

"In onze maatschappij is altijd de eerste neiging om familierelaties zoveel mogelijk te koesteren," vertelt klinisch psycholoog Emily Perrine-Gifford (38), die in het Zwitserse Zürich woont. Perrine-Gifford gelooft dat dit advies slachtoffers van mishandeling verder kan schaden, omdat ze zich er onbegrepen en alleen door zullen voelen. Zij raadt haar patiënten altijd aan hun psychische gezondheid en welzijn op de eerste plek te zetten, zelfs als dit betekent dat ze de banden met een familielid moeten verbreken.

Haar advies is gebaseerd op ervaringen die ze heeft opgedaan tijdens haar loopbaan als klinisch psycholoog, maar ook haar eigen verleden speelt hierin een rol. Perrine-Gifford groeide op met beide ouders, in een gezin met drie kinderen. Als kind voelde ze zich gesteund door haar ouders, maar dat veranderde toen in februari van 2000 haar moeder overleed.

"Mijn familie functioneerde niet meer, omdat we niet in staat waren de dood van onze moeder te verwerken," vertelt ze. De meest grondige breuk was die tussen Perrine-Gifford en haar oudere broer. Na haar moeders dood beschuldigde hij zijn zus van arrogantie, en ondankbaarheid voor de lening die ze van de familie gekregen had."

Toen ze op een avond in haar ouderlijk huis was (waar haar broer met zijn gezin woonde), escaleerde het conflict. "Voor ik het wist kreeg een klap in mijn gezicht en begon hij op me in te slaan," vertelt ze. Ze smeekte hem te stoppen, maar hij probeerde haar te wurgen, om haar vervolgens van de trap af te gooien. Toen Perrine-Gifford haar vader over de aanval vertelde, gaf hij haar de schuld van haar broers gedrag. Hij dreigde haar te onterven als ze aangifte tegen haar broer zou doen.

Vlak na de aanval besloot Perrine-Gifford het contact met een aantal van haar familieleden te verbreken.

De emotionele pijn blijft, maar het heeft Perrine-Gifford wel de ruimte gegeven om te helen. "Mijn leven zit nu in de lift. Ik ben kort geleden moeder geworden, en ik ben blij dat ik niet meer in die cyclus van misbruik zit," zegt ze.

Alhoewel McNeely en Perrine-Gifford zich allebei een stuk vrijer voelen sinds ze het contact met hun familie hebben verbroken, zijn er natuurlijk ook consequenties wanneer je een punt zet achter de relatie met je familie. Susan Ross woont in de Amerikaanse staat Idaho, is moeder en oma en verbrak het contact met haar familie ongeveer een decennium geleden. "Ook al voel ik me op emotioneel vlak veel stabieler, het is toch verdrietig om die familiebanden niet te hebben, die wortels die zo ver teruggaan," zegt ze.

Beslissen dat je geen contact meer wilt hebben met een familielid, zoals met een van je ouders, kan ervoor zorgen dat je je alleen voelt. De mogelijkheid bestaat dat je vrienden en partner je besluit niet helemaal begrijpen. En alhoewel onze maatschappij geneigd is compassie te tonen voor mishandelde kinderen, zijn we ons lang niet zo bewust van de littekens die misbruik kan veroorzaken bij volwassenen die in hun jeugd mishandeld zijn. Hierdoor kan het nog moeilijker zijn om een besluit te nemen over hoe om te gaan met je problematische familieleden.

Dus hoe weet je wanneer het tijd is om al het contact met een familielid te verbreken, of het contact simpelweg te verminderen? Als psycholoog geef ik graag het volgende advies aan mijn cliënten: let op hoe je je voelt voor en na het moment dat je de persoon in kwestie weer hebt gesproken. Vaak worden je angstsymptomen en depressie erger voordat je de interactie met een problematisch familielid aangaat. Symptomen van PTSS komen ook voor, waardoor er pijnlijke herinneringen uit de jeugd naar boven kunnen komen, wat mogelijk aangeeft dat deze interacties meer uitputtend zijn dan zorgzaam of liefdevol.

Ook als je het familielid in kwestie al meerdere keren feedback hebt gegeven over zijn of haar gedrag, zonder dat diegene daar vervolgens iets mee gedaan heeft, is dit een goed aanknopingspunt. Mensen die geen verantwoordelijkheid voor hun eigen acties nemen, geven ons vaak het idee dat wij 'verkeerd' zitten, wat kan wijzen op misbruik. Misbruikers draaien de rollen ook vaak om door boos op het slachtoffer te worden, om zo de controle in handen te houden. Mogelijk proberen ze ook je empathie te winnen door uit te leggen waarom ze zich op een bepaalde manier gedragen hebben, zonder vervolgens hun gedrag te veranderen. Onthoud: dit is hun bagage, niet die van jou. En door met een therapeut te praten – iemand die je een objectief perspectief op de situatie kan bieden – kun je oordelen of die baggage inmiddels niet te zwaar is geworden.