Kan je depressie behandelen met psychedelica waar je niet van gaat trippen?

“Opgesloten zitten in de krapste ruimte die je je kunt voorstellen,” zo omschreef een van de deelnemers aan een Brits onderzoek zijn depressie. Een ander noemde het “een mentale gevangenis.” Maar toen ze een hoge dosis psilocybine kregen, veranderde er iets. “Het was alsof je even op vakantie ging, uit die gevangenis,” zei een van hen. “Ik stuiterde rond als een bal van energie. Ik voelde me zorgeloos en ik leefde helemaal op.”

Nadat de deelnemers aan het onderzoek naar behandelingsresistente depressies psilocybine hadden genomen, hadden ze daar tot drie maanden later profijt van – hun symptomen waren duidelijk verminderd. Sindsdien worden psilocybine en andere psychedelica steeds vaker gezien als effectieve middelen in de behandeling van psychische ziektes. Wetenschappers doen hun best om te begrijpen hoe het komt dat deze middelen tot zulke resultaten leiden, en proberen de verschillende effecten van psychedelica van elkaar los te koppelen. Daar zit wat in: als je psychedelica puur als medicijn wil gebruiken, is het wel prettig als je niet de hele tijd zit te spacen.

Naast hallucinaties zijn er andere effecten die psychedelische drugs kunnen veroorzaken, zoals bepaalde verbindingen in het brein versterken of verstoren. Toch worden al die zaken vaak op één hoop gegooid door deskundigen.

“Psychedelica leiden tot diepgaande ervaringen, en kunnen dienen als antidepressivum,” zegt Chuck Raison, hoogleraar aan de School of Human Ecology van de Universiteit van Wisconsin-Madison. “We koppelen die twee dingen aan elkaar omdat ze tegelijkertijd optreden. Maar of er daadwerkelijk een verband is, dat is de vraag.”

Onderzoekers proberen erachter te komen wat er precies verantwoordelijk is voor de positieve effecten op depressies. Welk aspect van psychedelica is er nodig voor dat effect, en welke kun je achterwege laten? Vanuit de academische wereld, de overheid en de biotech-industrie worden er initiatieven gestart om psychedelica te ontleden, en erachter te komen in hoeverre ze aangepast, geoptimaliseerd of zelfs losgekoppeld van de psychedelische ervaringen kunnen worden, zonder in te boeten op hun effectiviteit als behandelingsmethode.

Psychedelica gebruiken waar je niet van gaat hallucineren is waarschijnlijk minder spiritueel of diepgaand. Maar mocht blijken dat ze werken om depressies te behandelen, dan is het volgens deskundigen slechts een kwestie van tijd voordat ze worden gemaakt. Het zou toegankelijker zijn dan een behandeling met psilocybine, die vaak uren duurt.

“Behalve als de medicinale werking juist veroorzaakt wordt door het psychedelische effect, zal je niet gaan trippen van dit soort medicijnen,” zegt Raison.

Nadat de onderzoekers van het Imperial College de potentie van psilocybine aan het grote publiek presenteerden, zagen zorgverleners dat de positieve effecten bij sommige patiënten na een paar maanden weer wat kunnen slijten – zelfs bij mensen die er in eerste instantie juist heel goed op reageerden.

“Het is dus niet zo dat je hele perspectief op de wereld verandert door die ene psychedelische ervaring,” zegt Raison. Dat het positieve effect kan afnemen, komt volgens hem doordat “er ook iets fysiologisch aan is.” Bijvoorbeeld omdat er een stofje in je lichaam na verloop van tijd wordt afgebroken in je stofwisseling.

Raison is momenteel bezig om deelnemers te selecteren voor een studie die de vraag moet beantwoorden welke rol je bewuste ervaring speelt tijdens een trip? Om daarachter te komen, zal hij mensen met psilocybine laten trippen, en tegelijkertijd voorkomen dat hun hersenen daar herinneringen van opslaan.

Als iemand psychedelica neemt en niet bij bewustzijn is, of slaapt, en het nog steeds werkt als antidepressivum, zou dat kunnen betekenen dat je geen trip nodig hebt voor de medische werking.

Er bestaat een vorm van LSD waar je niet van gaat hallucineren, en er is ook een medisch gebied waar dit middel bleek te werken. Neuroloog Emmanuelle Schindler behandelt clusterhoofdpijn. Ze vertelt dat het weleens voorkomt dat mensen psychedelica gebruiken om hun clusterhoofdpijn te bestrijden. Dat bleek ook uit een onderzoek uit 2010, waarbij mensen werden ondervraagd hoe ze 2-bromo-LSD, of BOL, tegen hun hoofdpijn gebruikten.

BOL is in feite LSD waaraan de chemische verbinding bromide is toegevoegd, waardoor de psychedelische effecten verdwijnen. BOL is ontwikkeld door Albert Hoffman, die ook LSD ontdekte. (Toen hij voor het eerst LSD maakte, had hij eigenlijk een nieuw medicijn tegen migraine willen ontwikkelen.)

Toen hij een groep hoofdpijnpatiënten interviewde die ook wel de ‘Cluster Busters’ werd genoemd, kwam Harvard-psychiater John Halpern erachter dat 41 procent van deze mensen minder heftige of frequente hoofdpijnklachten had als ze meerdere psychedelica hadden genomen. Bij 52 procent stopte de cyclus zelfs volledig. Uit een vragenlijst over het gebruik van BOL bleek dat dat een vergelijkbaar effect op clusterhoofdpijn kan hebben.

“Mensen die BOL hadden genomen of deelnamen aan dat kleine onderzoek, gaven aan dat wanneer ze het op dezelfde manier gebruikten als psilocybine of LSD, het ook soortgelijke effecten op hun hoofdpijnklachten had,” zegt Schindler.

Het is nog onbekend hoe BOL — of LSD, of psilocybine — de klachten van clusterhoofdpijn kan verzachten. Wel lijkt het erop dat de psilocybine, of het nou hallucinogeen is of niet, qua chemische samenstelling veel gemeen heeft met andere medicijnen tegen hoofdpijn. LSD is bijvoorbeeld vergelijkbaar met methysergide, een hoofdpijnmedicijn dat pas bij ernstige klachten wordt voorgeschreven door artsen, en dihydroergotamine, een middel waarmee je hoofdpijn kunt behandelen en voorkomen.

Psilocybine, LSD en BOL hebben wel één belangrijk verschil met deze medicijnen: zelfs een paar doseringen kunnen al tot een verlichting leiden op lange termijn, op een vergelijkbare manier als de onderzoekers zagen bij het onderzoek naar de behandelingsresistente depressies. Volgens Schindler zijn andere hoofdpijnmedicijnen daar niet toe in staat.

BOL wordt officieel nog niet gebruikt als middel tegen hoofdpijn, maar het blijft een interessant scenario waarbij het hallucinogene deel niet nodig is. Het kan tot vergelijkbare effecten leiden als psilocybine en LSD, zegt Schindler, dus patiënten hoeven wat dat betreft niet per se te trippen om er baat bij te hebben.

Een meer toegespitste psychedelische therapie als deze zal voor veel mensen aantrekkelijk zijn – voor patiënten die niet willen trippen, maar ook voor bedrijven en overheden die aan dit soort medicijnen sleutelen, of die onderzoek doen naar de toepassingsmogelijkheden van psychedelische middelen.

Een voorbeeld daarvan is het Duitse biotechbedrijf ATAI Life Sciences. De Chief Scientific Officer van dat bedrijf, Srini Rao, zegt dat er meerdere theorieën zijn over hoe je psychedelica kunt gebruiken om mensen te helpen – theorieën die soms overlappen of zelfs tegen elkaar ingaan. De theorieën die blijken te kloppen, zullen waarschijnlijk de manier beïnvloeden waarop psychedelische medicijnen op de markt worden gebracht.

Entheogenix, het laboratorium van ATAI Life Sciences, gaat onderzoek doen naar verschillende psychedelica, zoals ketamine, DMT en psilocybine, en dan met name naar welke delen van de chemische structuur in verband staan met gezondheidseffecten. “Daarna kunnen we bijvoorbeeld de delen die hallucinaties veroorzaken eruit halen,” zegt Rao. “Zo kunnen we nieuwe chemische verbindingen ontwikkelen die niet tot hallucinaties leiden, maar wel iets van de andere delen behouden die belangrijk zijn voor de geneeskracht.”

Ze zoeken niet alleen niet-hallucinogene psychedelica (omdat juist het hallucinogene deel een belangrijke rol zou kunnen spelen) maar analyseren ook of de verschillende chemische varianten van psilocybine het 'origineel' kunnen overtreffen. Deze versies zouden het psychedelische element kunnen behouden, maar voor een veel kortere duur: in plaats van zes tot acht uur zou de trip maar een half uurtje of drie kwartier hoeven te duren. Ze zouden in potentie ook andere dingen met zo'n medicijn kunnen behandelen, zoals hartklachten.

“Als je nieuwe moleculen ontwerpt, kun je ze maar beter gelijk zo zuiver mogelijk maken,” zegt Rao.

Ook DARPA – het instituut van het Amerikaanse ministerie van Defensie dat militaire technologie ontwikkelt – zal met een eigen versie komen. In september lanceerde DARPA het Focused Pharma-programma, dat neuropsychiatrische medicijnen gaat ontwikkelen die gebaseerd zijn op de resultaten van klinische onderzoeken naar psychedelica. Het doel van dit programma is om behandelingen te ontwikkelen voor soldaten en veteranen die een posttraumatische stressstoornis of depressie hebben, of verslaafd zijn.

Het is niet altijd even makkelijk om te zeggen wanneer een effect biologisch is veroorzaakt, of vooral sterk beïnvloed is door de ervaringen van de patiënt, zegt Chris Timmermann, een neurowetenschapper van de onderzoeksgroep naar psychedelica aan het Imperial College. Ook als een antidepressivum werkt, neemt dat niet weg dat je je ook beter kunt voelen vanwege andere redenen.

“Daar kunnen allerlei factoren aan bijdragen,” zegt hij. “En er lijkt een sterk verband te bestaan tussen de kwaliteit van de ervaringen van mensen en het psychologische resultaat, vanuit een klinisch oogpunt.”

Vanuit het wetenschappelijke perspectief is het volgens hem belangrijk om de psychedelische ervaring te scheiden van de biologische impact. Maar hij hoopt ook dat er ook in verdere onderzoeken meer aandacht wordt geschonken aan de totaalervaring. Mocht uit het onderzoek van Raison blijken dat de psychedelische ervaring noodzakelijk is om positieve effecten op depressies te krijgen, dan moeten ze volgens Timmermann deze ervaring als één geheel blijven zien, in plaats van een combinatie van meerdere.

Timmermann heeft onderzoek gedaan naar DMT, en zegt de ervaringen die mensen daarmee hebben vaak soortgelijke effecten hebben als psilocybine. “Trips waarbij je het idee hebt naar een andere dimensie te gaan bijvoorbeeld,” zegt hij. “We hebben bewijs dat de ervaring een cruciale rol speelt in de genezing van mensen. Maar het blijft belangrijk om erachter te komen waarom precies.”

Wat mensen als meest betekenisvolle delen van de ervaring beschrijven, is vaak moeilijk te omschrijven. Het zou ook ten koste kunnen gaan van ons begrip van dit soort momenten. “Het is wat dat betreft onbekend terrein,” zegt Timmermann. “De wetenschap heeft zich nog weinig beziggehouden met de fenomenologie van de ervaring – het is alsof we er geen taal voor hebben.”

Niet alleen de vage grenzen tussen ervaring en biologische werking moeten nog verder worden onderzocht, maar ook de ervaring zelf moet ontleed en geanalyseerd worden, zegt hij. De ervaring is dan wel belangrijk, maar niet op ieder moment evenveel. Voor een studie die in Scientific Reports zal worden gepubliceerd, hebben Timmermann en zijn mede-onderzoekers de ervaring van een DMT-trip ontleed, om te laten zien wat mensen op verschillende momenten voelden, en hoeveel hersenactiviteit dat tot gevolg had.

Raison zegt dat als hij naar zijn gevoel luistert, hij denkt dat het bewuste ervaren van een psychedelische trip een belangrijke rol speelt. Hij denkt dat veel clinici, die hebben gezien wat voor ingrijpende ervaringen hun patiënten hebben opgedaan, het daarmee eens zullen zijn. Maar zeker weten doen we het vooralsnog niet, dus moeten we niet te veel uitgaan van een van de twee uitersten, benadrukt hij: niet ervan uitgaan dat alles biologisch is, en het hele psychedelische aspect maar afdoen als onzin, óf juist psychedelica als zulke heilige middelen beschouwen dat je er niet aan mag rommelen.

“Ik heb zo mijn eigen ideëen, maar zoals een mentor ooit zei: 'Als je de waarheid niet wil horen, heb je ook niks in de wetenschap te zoeken.' Je weet het nooit zeker, hè?”

Dit artikel verscheen eerder op VICE US