Is het een goed idee om vrouwen vrij te geven als ze ongesteld zijn?

Man en vrouw leed mee met Humberto Tan toen hij tijdens een aflevering van RTL Late Night aan een apparaat werd gekoppeld waarmee hij menstruatiekrampen kon ervaren. Hij hield het niet lang vol. Maar krampen zijn niet de enige klachten die komen kijken bij de maandelijkse periode. Ook migraine, verstopte – of iets te hard werkende – darmen, misselijkheid en de stress die je kan ervaren als je een tijdlang op je bureaustoel gezeten hebt en bij het opstaan een hele vloedgolf naar beneden je ondergoed in lijkt te stromen, maken deel uit van dit pretpakket. Het is allemaal niet goed voor je productiviteit op werk.

De afgelopen twee jaar werd er daarom in Nederland (en zelfs nog langer buiten Nederland) gepleit voor wettelijk geregelde menstruatieverlof: één of meerdere betaalde vrije dagen rondom de maandelijkse periode. Landen als Japan, Indonesië en Zambia zijn voorbeelden waar dit al sinds de vorige of begin deze eeuw per wet is vastgelegd. Maar in Nederland ziet het Menstruatie voorlichtingsinstituut, ooit de grootste voorstander van menstruatieverlof in ons land, dit niet meer als de ultieme oplossing. Ook gynaecologen zien tekenen dat we het buitenlandse voorbeeld hierin niet moeten volgen.

Volgens voorlopige resultaten van een nieuw Nederlands onderzoek, dat onder ruim achtduizend schoolgaande meisjes is uitgevoerd, zegt ongeveer een derde dat menstrueren ze meer dan de helft van hun energie kost. Niet gek dus dat 76 procent van de gehele groep zegt een sterke behoefte aan rust te hebben. “Bij jonge meisjes zie je dat de klachten van menstruatie heftiger zijn, omdat hun hormonen nog uit balans zijn”, zegt Vera Haitsma, docent gynaecologie aan het Erasmus MC en online raadgever bij hevigbloedverlies.nl. “Ze kunnen daardoor bijvoorbeeld heftiger bloedverlies ervaren."

Maar die heftige klachten gaan niet altijd weg als meisjes die puberteit uit zijn. Zelf heb ik door een verminderd concentratievermogen weleens urenlang naar mijn computerscherm gestaard en er met moeite iets zinnigs uit gekregen. Ook heb ik een ex-collega regelmatig met een warme kruik op haar buik dag na dag zien doorploeteren, en een andere tijdens haar maandelijkse periode zich kapot zien werken om een deadline te halen terwijl ze tussendoor haar hoofd af en toe op het bureau liet rusten. Uit een online survey van het Menstruatie voorlichtingsinstituut onder 1600 volwassen vrouwen, blijkt dat zelfs negentig procent behoefte heeft aan rust tijdens de zwaarste dagen van haar menstruatie. Dus waarom zou het geen logische stap zijn om vrouwelijke werknemers de rust te geven die ze schijnbaar nodig hebben?

Peter de Vroed, oprichter van het voorlichtingsinstituut, was de talkshowgast die Tan liet lijden aan het menstruatie-apparaat. Twee jaar geleden was hij te gast vanwege een petitie die hij en zijn vrouw Anke Verhagen waren gestart om menstruatieverlof in te voeren. Afgelopen week zouden de verzamelde handtekeningen worden overhandigd aan de Tweede Kamer, maar de actie haalde het niet tot Den Haag. “We hebben er geen aandacht meer aan besteed, omdat we sinds de publicatie van ons onderzoek steeds meer bedrijven hebben bezocht met onze boodschap. Daar spraken we veel vrouwen en we kregen als feedback terug dat rust niet voor iedereen werkt. Menstruatieverlof is een pleister die je plakt op een groter maatschappelijk probleem. Je bent er dan nog niet. Sommige vrouwen hebben juist behoefte aan beweging en bij verschillende bedrijven zeggen vrouwen bijvoorbeeld dat ze thuis zouden willen werken op dagen waarop ze veel last hebben van menstruatieklachten.”

Voor Zoa Moeniralam (32), die zelf bedrijfsarts in opleiding is, is menstruatieverlof wel de ultieme oplossing. Zij liet in haar contract opnemen dat zij naar eigen invulling verlof kan opnemen tijdens en rondom haar menstruatie. “Het begon ermee dat ik mij tijdens mijn coschappen vijf dagen per week uitsloofde. Ik heb zeker de eerste dag dat ik menstrueer minder energie en daarom vervloekte ik het dat ik tijdens mijn menstruatie moest werken. Ik kan mij herinneren dat ik een aanvaring had met collega’s, eentje was al professor en de ander was specialist. Ze vonden mij kinderachtig of zeiden dat ik als arts in de toekomst echt een probleem zou krijgen als ik er elke maand een dag niet zou zijn. Toen heb ik mijn stem verheft tegen hem en gezegd, je hebt echt geen idee wat het betekent om vrouw te zijn. Hij schrok daarvan, maar het heeft mij getriggerd om te zeggen, niemand gaat mij vertellen dat ik mijn werk als arts niet kan doen als ik verlof opneem tijdens mijn menstruatie. Sterker nog, ik kan het zelfs beter doen. Als ik terug ben op het werk heb ik weer veel meer energie.”

Een ander bezwaar tegen het menstruatieverlof is, dat het vooral geschikt is voor vrouwen met een (reguliere) cyclus; hun menstruatie en ovulatie keren elke maand na ongeveer dezelfde aantal dagen terug. Maar hoe zit het met oudere vrouwen die al in of voorbij de overgang zijn of vrouwen die een onregelmatige cyclus hebben. “Ik menstrueer bijvoorbeeld drie maanden niet en dan weer twee weken achter elkaar”, zegt de Amsterdamse Floortje (27) die als office manager werkt bij een groot reclamebureau. Ondanks – of vanwege – haar onregelmatige cyclus heeft Floortje veel last van haar menstruatie. “Ik ben heel jong aan de pil gegaan, omdat ik elke maand zo ziek werd door mijn menstruatieklachten. Ik kreeg heel veel kramp en viel vaker flauw van de pijn.”

“Ga je menstruatieverlof afdingen in het cao, dan moet je elke vrouw wat bieden”, zegt Haitsma. “Er zijn vrouwen die niet menstrueren of van wie hun cyclus op jonge leeftijd is geëindigd, er zijn vrouwen die twee keer per maand menstrueren … Dat iets wat onregelmatig kan zijn op een systematische manier moet worden doorgevoerd is voor veel werkgevers lastig.”

Ondanks de heftige klachten voelt Floortje zich bijna verplicht om door te zetten op haar werk. “Ik heb een keer zo veel last gehad op het werk, dat ik naar mijn baas ben gegaan om te zeggen dat ik naar huis wilde gaan. Toen wilde ik toch wat afronden, heb ik veel pijnstillers ingenomen en toen ging het eigenlijk wel. Dus die dag heb ik alsnog doorgewerkt. Aan mijn werkgever ligt het niet. Ik vind het zelf vervelend om naar huis te moeten gaan, zeker als het gaat om ongesteldheid. Dan moet iemand mijn werk oppakken en ik heb het gevoel dat het er gewoon bijhoort.”

Dezelfde gedachte heerst volgens Peter bij een groot gedeelte van vrouwelijke werknemers. Menstruatieverlof is dan niet dé oplossing, maar wel een die kansen biedt. “De meeste weerstand komt bij vrouwen zelf vandaan. Ik heb inmiddels onder 1600 vrouwen een enquête afgenomen en veel van hen denken dat niemand hen meer aanneemt als ze dingen als menstruatieverlof gaan eisen. Ze hebben natuurlijk jarenlang gevochten voor hun plekje in de maatschappij, dat willen ze niet kwijt. Maar als wij langs bedrijven gaan, dan koppelen we mannelijke managers en andere leidinggevenden aan het menstruatie-apparaat en voelen ze hoe het is om menstruatiekrampen te hebben. Geloof me, dan is de discussie gesloten.”

Heel ingewikkeld is het inlassen van een dag verlof niet, maar het vraagt wel wat flexibiliteit die niet bij elk beroep past. “Nu heb ik ingepland dat ik gemiddeld 32 uur per week werk,” begint Zoa de rekensom uit te leggen. “Maar ik werk drie dagen rondom mijn menstruatie en vijf dagen rondom mijn ovulatie. De eerste dag van mijn menstruatie werk ik sowieso niet.” Of ze niet stuitte op weerstand van haar werkgever, daar was ze kort over: “Je moet voet bij stuk houden en toen ik het eenmaal bij mijn vorige werkgever erdoor heen had, was het een stuk simpeler. Bij mijn huidige werknemer voel ik een soort trots bij mijn collega’s, het werkt inspirerend voor hen.”

De taak om menstruatieklachten draagbaarder te maken, ligt volgens De Vroed echter niet alleen bij de werkgever: “We hebben gemerkt dat het kennisniveau bij vrouwen over hun cyclus heel laag ligt. Als je met jonge meiden praat, dan denken ze dat ze niemand moeten laten merken dat ze menstrueren.”

In het geval van Verhagen, heeft dit idee van geheimhouding er tot in haar twintiger jaren voor gezorgd dat ze zonder hulp met hevige klachten bleef rondlopen. “Als klein meisje van dertien jaar ben ik een keer naar mijn moeder gegaan met ongelofelijke buikpijnklachten door mijn menstruatie. Mijn moeder werd toen heel boos en zei dat ik er niet over moest klagen en dat ik het voor mezelf moest houden. Het hoorde er eenmaal bij. Pas toen ik een relatie kreeg met Peter werd ik er meer open over en kreeg ik door dat het niet normaal was om zoveel pijn te hebben tijdens je menstruatie.” De Vroed en Verhagen begonnen zelf te experimenteren met aanpassingen in de levensstijl van Verhagen en ontwikkelden op basis van eigen ervaringen een methode waarin rust een belangrijke rol speelt. “Als ik ongesteld word, dan doe ik die dag ook echt niets”, vertelt Verhagen. Ik ben gewoon onder ‘t zeil en zo kan mijn lichaam heel snel herstellen. Op dag twee is mijn energielevel weer op peil. Ik merk meteen als ik niet luister naar mijn lichaam. Ik menstrueer dan vijf dagen in plaats van anderhalve dag.”

Anderhalve dag menstrueren?! Het verbaasde me dat je alleen al door rust te nemen, menstruatieklachten al voor zo’n groot deel kunt voorkomen of tegengaan. Volgens Haitsma kan rust voor sommige vrouwen zeker zorgen voor minder menstruele klachten, maar dat kan ook met iets anders te maken hebben. “Je verbetert de ‘coping’, de manier waarop je omgaat met je klachten. Op momenten dat je voelt dat het niet gaat, dan pas je de intensiteit van je werkzaamheden aan, wat ervoor zorgt dat je lichamelijk minder klachten hebt. Het kan ook te maken hebben met een placebo-effect. Als je voor jezelf iets bedenkt waarvan je overtuigd bent dat het zal helpen, dan gaat dat ook werken. Maar het placebo effect is niets negatiefs, het is een zelfhelend proces voor je lichaam, in principe ook een behandeling of medicijn.”

“De invloed van hoe de maatschappij tegen menstruatie aankijkt is ook heel belangrijk”, voegt Haitsma toe. “Als jij als vrouw geen last mag hebben van je menstruatie, dan wordt de gedachte over je cyclus ook negatief en dat helpt jou niet om met jouw klachten om te gaan.”

In samenwerking met het Radboud UMC hebben De Vroed en Verhagen nu onder 42.000 Nederlandse vrouwen onderzocht wat de gemiddelde vrouw ervaart tijdens haar menstruatie en wat voor gevolgen dat heeft voor de samenleving. “De resultaten laten nog op zich wachten, maar volgens onze eerste peiling komt het ziekteverzuim onder vrouwelijke werknemers tussen de 16 en 59 procent door menstruatie, afhankelijk van de branche waarin ze werken. Officiële cijfers hebben we nog niet, maar volgens eigen berekening aan de hand van de totale salariskosten die bedrijven maken, kosten deze ziekmeldingen en terugloop in productiviteit onze maatschappij acht miljard euro, alleen maar omdat we geen rekening houden met de menstruatie van vrouwen.” Als deze cijfers zo hoog oplopen, waarom houden werkgevers zich hier dan niet meer mee bezig? “Heel simpel: ze weten het niet”, zegt De Vroed. “Zodra het ze duidelijk wordt wat menstruatieklachten betekenen voor hun bedrijf, zijn ze om.”

Het wil dus niet zeggen dat verzuim te verhelpen is door iedere vrouw van vruchtbare leeftijd vrij te geven rondom haar menstruatie. “Het is en blijft iets heel individueels,” zegt Haitsma. Tijdens je menstruatie werken je hersenen anders waardoor je prikkels moeilijker kan verwerken of waardoor je emotioneler kan zijn. Daardoor hebben sommige vrouwen behoefte aan een werkplek waar ze zich kunnen afsluiten. Zorg als werkgever eerder voor dat soort mogelijkheden. We moeten ervoor waken dat vrouwen buiten de gemeenschap worden geplaatst, zoals het gaat in sommige culturen, totdat ze weer kunnen functioneren. Het gaat erom dat menstruatieklachten op de werkvloer bespreekbaar moeten worden gemaakt en de mogelijkheid laten bestaan voor vrouwen om hier op hun zelfgekozen manier mee om te gaan, daar win je al een heleboel mee.”

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.