Waarom de Nederlandse overheid vaart moet maken met de invoering van de hiv-preventiepil PrEP

De PrEP in Europe Summit komt 9 februari naar Amsterdam, en dat is vrij ironisch: Nederland loopt namelijk niet bepaald voorop met de hiv-preventiepil, en het aantal hiv-infecties groeit onverminderd.

PrEP werd in 2012 goedgekeurd als middel om overdracht van hiv te voorkomen, en wordt sindsdien door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wereldwijd aanbevolen voor mensen die het meeste risico lopen. De pil verscheen in Amerika en andere landen volgden - maar niet Nederland. Lange tijd was PrEP hier überhaupt niet beschikbaar, waardoor een illegale zwarte markt ontstond, en informele gebruikers de pil zonder begeleiding of voldoende kennis gebruikten. Toen het Europees Geneesmiddelenbureau in oktober 2016 een positief advies gaf aan de Europese Commissie, werd PrEP toch legaal verkrijgbaar in Nederland. Helaas werd het middel daarmee nog niet toegankelijk voor iedereen; de hiv-preventiepil kostte destijds namelijk zo'n 587 euro per maand.

In 2016 jaar riepen het Aids Fonds, COC Nederland, SOA Aids Nederland en de Nederlandse Vereniging van Hiv Behandelaren Minister Schippers al op om de pil beschikbaar te stellen, maar de minister wilde niet op de kwestie vooruitlopen totdat de Gezondheidsraad met een advies zou komen. Volgens de organisaties is het echter cruciaal dat we geen tijd verliezen in de strijd tegen hiv. Jaarlijks zijn er ongeveer nieuwe 1000 hiv-infecties in Nederland. In oktober 2016 maakte VICE een video over de PrEP-kwestie, waarin werd onderzocht wat PrEP in de toekomst kan betekenen voor de homoscene: veel minder nieuwe infecties, en minder angst.

PrEP wordt in Nederland nog steeds niet vergoed, en dit terwijl PrEP kosteneffectief is en de komende jaren tussen de 1000 en 2500 hiv-infecties in Nederland kan voorkomen. De WHO en UNAIDS bevelen het middel onomstotelijk aan. Het geaarzel van de overheid, die alles eerst tot in detail wil uitzoeken, resulteert nog altijd in een chaos die ervoor zorgt dat PrEP door veel mensen, vooral buiten Amsterdam en Den Haag, onveilig wordt gebruikt.

Informele gebruikers regelen nu zelf de pillen via de apotheek, het buitenland of internet, maar de nodige begeleiding – regelmatige soa-tests, controle van de nierfunctie en andere medische controles – wordt nog bijna nergens georganiseerd in Nederland. De voornaamste groep gebruikers van de pil zijn mannen die seks hebben met mannen (MSM'ers) of transgender personen die risico lopen door hun seksgedrag. Ook zijn er mensen die de pil gebruiken omdat ze niet meer zonder angst voor hiv seks kunnen hebben. Sinds de hiv-epidemie leven veel homo's namelijk in angst voor hiv en is seks zonder condoom een taboe in de homogemeenschap. Voor diegenen die geen of onregelmatig een condoom willen of kunnen gebruiken, is een extra hiv-preventiemiddel als PrEP zeer welkom en bovendien een kans om de verdere verspreiding van het virus tegen te gaan.

Volgens Antony Oomen, een van de initiatiefnemers van PrEPnu voelen veel MSM'ers die risico lopen zich niet gehoord. "Er wordt vaak door huisartsen gezegd dat je maar een condoom moet gebruiken, maar we weten allemaal dat die preventiestrategie blijkbaar niet voor iedereen werkt. Bovendien ben ik van mening dat je het recht hebt op seks zonder angst. Vrouwen hebben sinds de anticonceptiepil ook minder angst bij seks, veel homo's zitten nog steeds met een trauma door de hiv-epidemie en genieten door die angst en stigma's minder van seks."

De GGD Amsterdam zal begin maart na een ruim tweejarig onderzoeksproject met resultaten komen, waarna de Gezondheidsraad met een advies zal komen over welke rol PrEP eventueel kan spelen in de hiv-preventie in Nederland. Ondanks vele protesten van belangenorganisaties, houdt de Nederlandse politiek nog steeds haar handen af van de PrEP-kwestie. Ongefundeerde morele bezwaren – vergelijkbaar met de paniek tijdens de invoering van de anticonceptiepil – zijn pijnlijk vaak het antwoord op deze prangende kwestie.

De angst heerst bij sommige tegenstanders dat het aantal soa-infecties toe zal nemen door PrEP, omdat het voor losbandigheid zal zorgen doordat mensen vaker onbeschermde seks zullen hebben. Dat is niet terecht: onderzoek toont namelijk aan dat soa’s vaker en tijdiger worden gevonden door PrEP-zorg. In andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, is inmiddels ook al aangetoond dat PrEP de hiv-epidemie wel degelijk kan stoppen en dat mede door PrEP 66 procent van de hiv-infecties bij MSM’ers voorkomen wordt.

Het is niet zo dat er helemaal geen positieve ontwikkelingen zijn in Nederland. De GGD in Amsterdam en Den Haag begeleiden sinds vorige zomer informele PrEP-gebruikers en de prijs van de pil is behoorlijk gedaald. Op 1 januari 2018 kwam er namelijk de producent Centrafarm op de Nederlandse markt die PrEP voor ongeveer 50 euro (30 pillen) aanbiedt . De huisarts moet dan Tenofovir Disoproxil/Emtricitabine voorschrijven. Hiervoor is het in ieder geval al een stuk betaalbaarder geworden, maar voor de economisch zwakkeren – lhbt-vluchtelingen en studenten bijvoorbeeld – blijft dit preventiemiddel ontoegankelijk. Zij zijn nog altijd aangewezen op goedkope pillen uit het buitenland of de actiegroep PrEPnu die speciaal voor de economisch zwakkeren Aziatische (generieke) PrEP faciliteert voor een bedrag van 35 euro.

Volgens Oomen van PrEPnu groeit de acceptatie van PrEP in de homogemeenschap. "We zijn vorig jaar met consulten en workshops begonnen, en merkten dat er veel onwetendheid was in de homogemeenschap," zegt hij. "Daarbij is PrEP nog steeds niet laagdrempelig beschikbaar, omdat het niet in de basisverzekering zit," gaat hij verder. "Mensen gaan heus niet voor hun plezier pillen slikken, dit zijn MSM'ers die weten dat ze veel risico lopen door hun seksgedrag, en zij horen toegang te hebben tot dit preventiemiddel. In Londen zagen we dat PrEP voor een enorme daling van het aantal hiv-infecties heeft gezorgd. We schatten dat we in Nederland met PrEP circa 500 hiv-infecties hadden kunnen voorkomen in de afgelopen twee jaar."

De kennis en acceptatie van PrEP is nu toegenomen in de gayscene, zegt Oomen. "Er is steeds meer animo voor het gebruik. Bovendien worden soa’s ook eerder teruggevonden bij PrEP-gebruikers omdat ze elke drie maanden getest worden. Wij verwachten dat de resultaten van de GGD-proef positief zullen zijn en dat PrEP in Nederland per 2019 ingevoerd gaat worden. Helaas zijn de CDA en ChristenUnie geen PrEP-vriendelijke partijen, dus ik hoop dat dat geen problemen oplevert."

Bovenal vindt Oomen dat de Nederlandse politiek, vooral de VVD, de Nederlandse homogemeenschap schade heeft berokkend. "Wij hebben ze met brieven bestookt, elke keer kregen wij onzinnige reacties terug. Een heteronormatieve cultuur en een sterke farmaceutische lobby zijn daar de oorzaak van denk ik. Linda Duits en ik hebben dan ook een oproep gedaan in Het Parool; wij vinden dat de VVD niet mee hoeft te varen in De Amsterdam Pride."

Niet alleen de PrEP-summit komt dit jaar naar Amsterdam, ook het internationale congres Aids 2018 vindt op Nederlandse bodem plaats. Hoogstwaarschijnlijk zal de minister goede sier willen maken met de aankondiging dat PrEP ook in Nederland ingevoerd gaat worden, ook al hadden er honderden hiv-infecties voorkomen kunnen worden in de afgelopen twee jaar waarin behoorlijk getreuzeld is door de overheid. Nederland – Amsterdam in het bijzonder – had ooit een voortrekkersrol in de strijd tegen hiv, maar die progressieve rol lijkt met onder andere het VVD-beleid van de afgelopen jaren zeker te zijn gevaren.