Het verhaal van de godfather van de complottheorieën

Voor veel mensen die zich met complottheorieën bezighouden zal er altijd een Osama Bin Laden, een Timothy McVeigh of een Lee Harvey Oswald zijn. Een zondebok die de schuld krijgt van gruwelijke daden, terwijl de echte duistere zaken zich in de schaduw blijven afspelen. Maar in de afgelopen jaren heeft een nieuwe golf aan complottheorieën – en de aanhangers van deze theorieën – hun ronde op het internet gemaakt. Van Alex Jones die de families van Sandy Hook-slachtoffers zwartmaakt en verzinsels over Parkland-crisis acteurs, tot beweringen dat de wereld door 'lizard people' wordt geregeerd, levensgevaarlijke grappen zoals PizzaGate, en meest recentelijk de QAnon-types bij Trump-protesten; we zitten middenin een nieuwe golf aan paranoïde theorieën.

Maar ook al nemen deze valse en gevaarlijke beschuldigingen nieuwe vormen aan, ze borduren allemaal voort op de denkbeelden van de voorvader van de complottheorieën: William Milton Cooper. Cooper schreef onder andere Behold a Pale Horse, een vreemd boek dat verplichte kost was toen ik in 1993 voor het eerst in de gevangenis belandde, om een straf van 25 jaar uit te zitten voor het verkopen van LSD.

Mark Jacobson, onder meer bekend van het artikel over drugsbaron Frank Lucas uit Harlem, dat uiteindelijk verfilmd werd tot American Gangster, behandelt het leven van Cooper en zijn effect op Amerika in zijn nieuwe boek, Pale Horse Rider: William Cooper, the Rise of Conspiracy and the Fall of Trust in America. Cooper hing allerlei complottheorieën aan, onder andere over de liquidatie van JFK, het idee dat aids door de overheid werd ontwikkeld, en dat de illuminati de overheid van de VS helpt om te gaan met aliens. In de gevangenis waar ik vastzat werd Cooper gezien als een held die informatie en aanwijzingen gaf aan de onderdrukten, en hulp bood. Uiteindelijk kwam hij om het leven in een schietpartij met de politie - hij schoot zelf een agent door het hoofd - in Apache County in Arizona, vlak na 9/11.

Ik vroeg Jacobson waarom Coopers boek zo populair is in gevangenissen en in de hiphopwereld, of zijn radioshow de deuren heeft geopend voor moderne sjacheraars zoals Alex Jones, en hoeveel van onze ontwrichtende ideeën daadwerkelijk te danken zijn aan deze ene man.

VICE: Waardoor raakte je zo geïnteresseerd in William Cooper?
Mark Jacobson: Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in notoire mensen die niemand anders kent. Mensen in de gevangenis en in Harlem weten wel wie William Cooper is, maar de rest van de wereld heeft geen idee. Dat vind ik altijd interessante types. Dat ik over hem hoorde was echt puur toeval. Een vriend van mij lag in het ziekenhuis op sterven, ik ging bij hem op bezoek. Zijn zoon zei dat hij mij iets wilde laten zien.

Ik dacht dat het over z’n vader ging. Maar het bleek een video te zijn waarop William Cooper over de liquidatie van Kennedy praat en zegt dat de chauffeur Kennedy eigenlijk heeft doodgeschoten. Ik keek ernaar en… als je genoeg blowt zie je van alles. Maar ik ben het nooit vergeten. Toen ik op een dag door mijn buurt liep zag ik ODB, Ol’ Dirty Bastard van de Wu-Tang Clan. Zijn moeder bleek bij mij om de hoek te wonen. Dat was toen hun eerste plaat 36 Chambers net was uitgekomen.

Ik zag dat hij het boek van William Cooper, Behold a Pale Horse aan het lezen was. Ik zei, “Hey man,” maar hij keek niet eens op. Als er zoiets gebeurt blijft dat enorm bij me hangen, zo'n type journalist ben ik. Ik ga er niet echt op uit om over dingen te schrijven, ik denk na over onderwerpen en kijk wat er gebeurt. Ergens in 2013 kreeg ik het gevoel dat William Cooper belangrijk was. Ik begon toen onderzoek naar hem te doen, en toen werd zijn verhaal steeds interessanter. Daarna begon het hele Trump-gebeuren en werd zijn verhaal nog relevanter.

Na je research en het schrijven van je boek, lijkt het alsof je hem zag als iemand die meer was dan een man vol knotsgekke en gevaarlijke ideeën. Hoe komt dat?
Hij was gewoon echt op zoek naar de betekenis van een heleboel dingen. Iedereen heeft het over ‘vrijheid’. Maar wat betekent dat eigenlijk? Wat betekent het om vrij te zijn? Hij was geobsedeerd door vrijheid maar voelde zich helemaal niet vrij. Hij voelde zich opgesloten, terwijl hij helemaal niet in de gevangenis zat. Dat is denk ik ook waarom gevangenen zo gek op hem zijn. Hij had het gevoel dat hij vastzat – het idee dat mensen je constant in de gaten houden en actief proberen je vrijheid in te perken.

De meeste mensen zouden hem klinisch paranoïde noemen, maar hij was niet de enige die zich zo voelde, een heleboel mensen voelden deze vorm van paranoïde. Je voelt het als je in een situatie zit waar je helemaal vastzit. Cooper wilde erachter komen waarom hij zich zo opgesloten voelde, terwijl hij in 'het land der vrijheid' leefde. Dat werd zijn zoektocht. Maar het is zeker niet goed om te doen alsof hij de waarheid in pacht had, omdat hij ook vaak de kantjes ervanaf liep en veel onware dingen verkondigde.

Zijn gevoel was, “Als vrijheid het belangrijkste is wat ik zoek, waarom voel ik me dan niet vrij?” Daar focuste hij zich echt op, hij ging op zoek naar redenen waarom hij zich niet vrij voelde. Al dat gedoe met de illuminati en ufo’s kwam daaruit voort, het had allemaal te maken met theorieën over waarom hij zich niet vrij voelde. Voor mij zou zijn verhaal niet interessant genoeg zijn geweest als hij een of andere oplichter was die alleen maar onzin uitkraamde en iedereen overal de schuld van gaf.

Wat voor invloed had Coopers achtergrond op het feit dat hij uitgroeide tot de voorvader van de moderne complottheoretici?
Hij was een strijdbare man uit een militaire familie, maar toen hij naar Vietnam ging begon het besef in te dalen dat het nergens op sloeg. De Vietnamezen vochten voor hun vrijheid, en de Amerikanen wilden ervoor zorgen dat ze dat niet kregen. Het is natuurlijk veel ingewikkelder dan dat, maar voor hem kwam het daar wel op neer, dat hij ineens niet meer wist of hij wel tegen de juiste mensen vocht. Toen kwam hij in aanraking met informatie van de Naval Intelligence, en veel van wat zij verkondigden bleek lijnrecht te staan op wat hij zelf van bovenaf kreeg te horen.

Hij begon zich te realiseren hoe problematisch dit was, en hield een posttraumatische stressstoornis over aan zijn tijd in Vietnam. Hij werd twee keer opgenomen bij de veteranenzorg. Hij werd enorm sceptisch in die tijd, hij had het idee dat er veel gelogen werd. Dat is nu vrij normaal, maar dat was het niet in de jaren ’60. Mensen geloofden toen nog zowat alles wat de overheid zei. Er zijn altijd complottheoretici geweest, maar Cooper is wel de godfather van de moderne complottheorieën. Iedereen praat nu over de Federal Reserve en de illuminati – hij was de eerste die het daarover had.

Ik heb het boek van Cooper in de gevangenis gelezen en ik vond het nou niet echt een page turner. Waarom is het boek zo populair onder gevangenen en in de hiphopwereld?
De gasten die het boek in de gevangenis lezen staan aan de wieg van het moderne complotgebeuren. Veel gevangenen denken dat de overheid het op ze gemunt heeft, en voelen zich bekeken, denken dat ze afgeluisterd worden, enzovoort. Er is niemand meer die denkt dat zijn informatie veilig is voor de rest van de wereld. Ze vragen zich af wie er verantwoordelijk is voor het systeem dat het op hen gemunt heeft. Mensen zullen nooit toegeven dat ze het zelf eigenlijk zijn, zo van, “Ok, ik heb het zelf verkloot.” Ze geven liever iemand anders de schuld.

Niet iedereen, maar een heleboel mensen wel. En ik denk dat als je een zwarte man in Amerika bent, je genoeg redenen hebt om paranoïde te zijn, toch? Het is logisch dat je paranoïde bent als ze het ook echt op je gemunt hebben. Als je het eerste hoofdstuk leest, Silent Weapon for Quiet Wars – en dan is er nog eentje die The Secret Government heet – zie je dat Cooper echt op zoek was naar de reden achter de onderdrukking van mensen. Terwijl Cooper niet in de gevangenis zat, voelde hij zich wel gevangen, en dat sprak rappers en gevangenen aan. Ze waren, ieder natuurlijk op z’n eigen manier, op zoek naar dezelfde dingen.

Ik interviewde ODB net voordat hij stierf, tien jaar nadat ik hem met het boek van Cooper zag lopen. Ik zou hem spreken over zijn laatste album, wat uiteindelijk nooit uitgekomen is. Ik vertelde hem over die keer dat ik hem met dat boek zag, “Oh ja, William Cooper, dat klopt.” Ik zei, “Maar wat is dat toch met William Cooper?” Hij zei, “Iedereen in de hele wereld wordt continu genaaid. William Cooper vertelt je door wie je wordt genaaid en dat is nogal belangrijk voor mensen zoals ik.”

Ook Prodigy, van Mobb Deep, heeft Behold a Pale Horse gelezen. Op ‘I Shot Ya’, van LL Cool J zegt hij: "The Illuminati wants my mind, soul, and my body,” en, “The secret society keep their eye on me”. Dit haalde hij allemaal uit het boek van William Cooper. Ik interviewde hem voordat hij stierf en hij zei dat hij voor het eerst over de illuminati hoorde toen hij Behold a Pale Horse las. In 1996 herhaalde Jay-Z de woorden van Prodigy. En als Jay-Z iets zegt dan kan je het net zo goed 24 uur per dag op de radio afspelen, toch? Zo zie je maar hoe dit soort theorieën deel van onze cultuur gaan uitmaken.

Wat betreft de duisterdere kanten van de maatschappij, denk je dat de radioshow van Cooper, The Hour of the Time, een opstapje was voor Alex Jones?
Alex Jones is in Texas opgegroeid, luisterend naar William Cooper op de radio. Heel veel mensen kennen de radioshow niet, ze kennen alleen het boek. Maar als hij op de radio was, kon je moeilijk om hem heen, er werd enorm veel geluisterd. Hij had een sterke show, hij had een goeie stem en als hij wat gedronken had was hij echt geweldig. Het was fascinerend, zo goed. Toen Alex Jones met z’n show begon was William Cooper soms te gast, en Cooper was helemaal paranoïde. Hij had een afkeer tegen iedereen met een radioshow, of die nou goed of slecht was. Hij mocht Alex Jones ook niet.

Op de website van The Hour of The Time heb je een hele lijst met afleveringen waarvan er eentje ‘Alex Jones, Liar,’ heet. Cooper gaat daar helemaal los op Alex Jones. Het was 17 jaar geleden dat hij Alex Jones een leugenaar noemde, maar hij wist toen ook al dat Jones hem als zijn held zag. Natuurlijk heeft Jones heel veel te danken aan Cooper maar ik denk niet dat hij echt de moraal van William Cooper heeft voortgezet. In een aantal van zijn afleveringen haalt Jones Cooper helemaal door het slijk, maar het is heel duidelijk dat hij William Cooper stiekem enorm adoreert.

Is Donald Trump mede door Cooper aan de macht gekomen?
Dat Trump nu president is, is een gevolg van onder andere complottheorieën en religieuze idealen. Het idee dat Hillary Clinton lid is van de illuminati, zoals Bill Cooper ooit verkondigde, is wel ontkracht, maar heeft wel veel impact gehad. Complottheorieën gaan altijd tegen de gevestigde orde in. Dat is het mooie aan al die theorieën, het is eigenlijk een hele geheime vorm van politiek. Hillary is wel echt het toppunt van de gevestigde orde. Dus het is logisch dat mensen die de Clintons als de elite zien, tegen haar gaan stemmen. Het rare is dat mensen Trump, de miljardair, niet als onderdeel van de elite zien. Ik vind de religieuze redenen om op Trump te stemmen interessanter. Het idee dat God deze vastgoedoplichter en vrouwenverslinder een soort tweede kans heeft gegeven. Voor de atheïsten onder ons klopt dit voor geen kant, maar voor de gelovigen is dit boeiend. Wat ons dan nog rest is de vraag of zulke religieuze denkbeelden ook onder complottheorieën vallen.

Hoe sluiten Sandy Hook en de mensen die het ontkennen – die zeker weten dat het officiële verhaal achter de schietpartij niet deugt – aan op Coopers complottheorieën?
Een veel geciteerde quote uit Behold a Pale Horse voorspelt de opkomst van schietpartijen op scholen, specifiek door mensen zoals Adam Lanza, de Sandy Hook-schutter. Cooper zei dat Ritalin steeds meer aan jonge kinderen zou worden uitgeschreven en dat dit uiteindelijk tot dergelijke situaties zou gaan leiden. Dat was een legitiem argument tegen de farmaceutische industrie en onverschillige scholing. Maar Cooper zou nooit dingen zeggen zoals Alex Jones over zogenaamde 'crisisacteurs' bij de Parkland-schietpartij. De Sandy Hook-theorieën komen neer op afschuwelijke aandachttrekkerij. En wat voor nare dingen Cooper ook gezegd heeft, hij hield van zijn kinderen (zelfs degene die hij heeft verlaten) en respecteerde families. Hij zou Jones ondersteunen in zijn uitingen over het eerste amendement, maar hij zou deze ondoordachte, kwetsende uitspraken zeker niet tolereren. Cooper geloofde in samenzweringen, hij was een wanhopige man op zoek naar een alternatieve versie van de waarheid, maar hij was niet ziek in z’n hoofd. Hij heeft nog nooit iemand opzettelijk gekwetst om geld te verdienen.

Hoe zit het met QAnon? Wat zou Cooper van hun opkomst vinden?
Cooper haatte alle vormen van competitie. Hij haatte Art Bell. Hij haatte Rush Limbaugh. Hij haatte elke andere nationalistische omroep en alle andere ufo-mensen. Het is nog licht uitgedrukt om te zeggen dat hij niet goed met anderen op kon schieten. Dus hij zou QAnon als competitie hebben gezien en ze daarom zeker haten. In mijn ogen heeft QAnon weinig te maken met complottheorieën of de deep state, het bericht dat ze uitdragen gaat over het nieuwe Eden, dat Trump zal gaan leiden zodra het gevecht tegen de liberalen over is. Dit klinkt waarschijnlijk gekker dan alles wat Bill Cooper en Donald Trump ooit gezegd hebben, maar dat krijg je ervan als je je een paar jaar in al die theorieën verdiept hebt.

Cooper is gestorven in een schietpartij met de politie in Arizona. Is hij daar ten onder gegaan als een soort martelaar, of romantiseren we het dan?
Voor mij is het een van de meest ingewikkelde ‘suicide-by-cop’ situaties die ik ooit heb gezien. Hij was voortvluchtig, maar wilde tegelijkertijd dat de overheid naar hem toe zou komen om hem dood te schieten, zodat hij inderdaad als een martelaar ten onder zou gaan. Hij heeft van tevoren aangegeven dat hij zich niet levend in de boeien zou laten slaan. Dat is uiteindelijk dus ook niet gebeurd.