Deze onderzoeker gaat eindelijk keta inzetten tegen zelfmoordneigingen

C13H16ClNO. Een drug die jouw feestende kop in een grimmig K-hole kan laten belanden, maar misschien ook een ongekend wondermiddel. Ik heb het over het kristal-vlokkige poeder ketamine, een drug waar veel meer uit te halen is dan alleen een avond in een andere dimensie doorbrengen. Althans, dat vindt onderzoeker Jurriaan Strous. Afgelopen donderdag organiseerde Kleine Hans, een commissie gespecialiseerd in jeugdpsychiatrie, een bijeenkomst waarin Strous vertelde over zijn onderzoek naar ketamine als behandeling voor acute suïcidaliteit en zelfmoordgedachten.

Dat ketamine effectiever werkt tegen een depressie dan antidepressiva, wisten we al. Begin 2013 concludeerden Amerikaanse wetenschappers en psychiaters dit, nadat ze erachter waren gekomen dat de positieve effecten van de drugs na een week nog aanwezig waren in het lichaam, terwijl dit bij antidepressiva niet het geval was. Strous (30) wil nu met zijn promotieonderzoek een stap verder zetten. Hij wil uitzoeken of de drugs ook de gevoelens van acute suïcidaliteit kunnen genezen.

Strous heeft twee maanden geleden zijn opleiding tot psychiater aan het Amsterdams Medisch Centrum afgerond. Hij raakte geïntrigeerd door het onderwerp toen hij tijdens zijn studie een artikel tegenkwam waarin de werking van ketamine op depressies stond uitgelegd. "Ik had ooit gehoord dat mensen waren behandeld met ketamine, maar verwachtte dat het een en al kwakzalverij zou zijn," begint hij. "Tot m'n verbazing toonde dit stuk keiharde feiten. Het feit dat het enorm snel werkt, en dan ook nog eens na uitwerking een goed effect blijft houden vond ik enorm interessant." In Nederland overleven zo'n 100.000 mensen per jaar een zelfmoordpoging. De meesten lijden aan een depressie. Bij iemand die acute hulp nodig heeft, bijvoorbeeld na een mislukte poging of sterke zelfmoordgedachten, is snelle effectiviteit erg belangrijk – dat is precies het geval bij ketamine.

Het onderzoek wordt gefinancierd door de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (ZonMw) . In dit onderzoek wordt de werking van ketamine op acute suïcidaliteit vergeleken met de werking van midazolam, een stof waarvan Strous vermoedt dat het niet werkt tegen suïcidaliteit, maar waarvan mensen wel suf kunnen worden – net als van ketamine. "De mensen die we vragen om mee te doen zijn bijvoorbeeld patiënten die op de spoedeisende hulp van het AMC of het Universitair Medisch Centrum Groningen komen na een mislukte zelfmoordpoging," zegt hij. Deze mensen worden tijdens hun opname meteen opgevangen door een psychiater, die ze vervolgens om toestemming vraagt. "Bij de meeste onderzoeken naar ketamine en depressie, werd de ketamine toegediend via een infuus. Omdat bij ons de snelle werking nog meer van belang is, kiezen we voor een neusspray."

Tijdens het onderzoek wordt eenmalig een dosis ketamine of midazolam gegeven om te kijken of de ketamine voldoende werkt. "In een later stadium willen we gaan onderzoeken hoe we suïcidaliteit lager kunnen houden voor een langere tijd. We volgen de patiënten niet alleen in het ziekenhuis, maar tot ruim een half jaar erna," zegt de psychiater.

Aan de hand van eerdere onderzoeken weet Strous dat patiënten het leven al snel een stuk lichter ervaren. Het is niet zo dat hun persoonlijkheid verandert, of dat ze in een keer gelukkig zijn, maar het probleem dat ze eerder hadden, voelen ze minder zwaar. "Opvallend is dat ketamine niet alleen een acuut rustgevend, verlammend effect geeft, maar dat het effect ook blijft bestaan als de drug niet meer in het bloed zit. Daaraan zien we dat er biologisch dus iets verandert," legt hij uit.

Dat er nog maar zo weinig bekend is over de bijwerkingen van ketamine op lange termijn, is volgens Strous een belangrijke kanttekening. "We weten wel wat van studies uit China, waar ketamine veel gebruikt wordt. Daar hebben ze MRI-scans en cognitieve tests uitgevoerd bij mensen die jarenlang heel veel ketamine hebben misbruikt – grammen per week. Je ziet dat er dan forse cognitieve problemen ontstaan, maar ook blaas- en leverproblemen. Ook al ligt de dosering die wij gebruiken veel lager, we kunnen nog niet weten wat de bijwerkingen over tien jaar zullen zijn."

Ook noemt hij het risico op misbruik. In Nederland is het ketaminegebruik op dit moment geen maatschappelijk probleem, maar Strous benadrukt dat we goed moeten opletten op verslaving, mocht het middel toegepast worden in de Nederlandse psychiatrie.

Een lifechanger is het zeker, beaamt de 43-jarige Remko Koopman. De beeldend kunstenaar uit Leiden kreeg vorig jaar voor het eerst ketamine, toen hij in het ziekenhuis kwam te liggen met een zwaar gebroken voet.

"Eenmaal in het ziekenhuis bleek dat de operatie uitgesteld moest worden omdat mijn voet te zwaar gebroken was. Door alle zwellingen konden ze er niet op een veilige manier bij. En dus moest ik een week wachten. Ik zat in die tijd al minder lekker in m'n vel, maar toen ik dagen op bed lag begon ik nog meer te malen: hoe kom ik nu rond als zzp'er?" Remko raakte depressief en kwam er niet meer uit. Een vriend kwam langs en gaf hem een schetsboek om zijn gedachten te kunnen verleggen, maar het werkte niet.

"Toen ik eenmaal wel was geopereerd, werd ik wakker met enorme pijn, en was ik bang dat er iets was misgegaan. De arts vertelde me dat ik tijdens de operatie ook al reageerde op pijnprikkels, en dat de pijnstilling mogelijk door mijn alcoholgebruik minder goed werkte. Ik zat al aan de maximale hoeveelheid, dus er moest iets anders bedacht worden."

De arts stelde een minimale hoeveelheid ketamine voor, gemixt met een beetje morfine. Remko stemde meteen toe: "Alles om van die pijn af te komen." Hij werd aan een infuus gelegd en mocht de cocktail zelf toedienen via een gereguleerd apparaat. Het resulteerde in een droomtoestand die de kunstenaar zelf omschrijft als "een baarmoedergevoel". "Het leek alsof ik toegang had tot een andere wereld. Het was een waas waarin ik het gevoel had alsof ik door een zee van olie zwom."

De hoeveelheid keta die voor de lol door een feestende neus verdwijnt, ligt ongeveer tussen de twintig en dertig milligram per avond. In de neusspray die Strous gaat testen, zit verrassend veel: 75 milligram. Mensen kunnen dus wel wat gaan voelen, benadrukt Jurriaan. "De ketamine blijft zo'n twee uur werken. Sommige mensen zullen lichtelijk gaan hallucineren. Geluiden kunnen anders klinken en vormen zullen er misschien iets anders uitzien. Dat zijn de zogenaamde psychotomimetische bijwerkingen."

In Nederland wordt vrijwel geen ketamine voorgeschreven. Het Leids Universitair Medisch Centrum kiest hier af en toe voor, "maar alleen als er écht geen andere opties meer zijn," vertelt Strous. Volgens de depressierichtlijn moet je eerst zo'n vijf verschillende antidepressiva hebben geprobeerd, psychotherapie en elektroshocktherapie, legt hij uit. "Misschien is het patiëntvriendelijker als we ketamine al eerder in het proces gebruiken."

Twee weken lang lag Remko aan het drugsinfuus, dat ervoor zorgde dat hij het eerder afgewezen schetsboek nu vol krabbelde met tekeningen. "De eerste krabbels waren hele vage zwevende vormen. Alsof je een koortsdroom hebt. Later werden ze steeds concreter en zelfs autobiografisch. Ik tekende mezelf in de oliezee. Eenmaal uit het ziekenhuis hield het tekenen maar niet op. Zo heb ik uiteindelijk al mijn schetsen in een boek gebundeld, Door de dubbele deur."

Remko is nooit suïcidaal geweest. Wel benadrukt hij dat de ervaring met ketamine hem van een zware depressie heeft kunnen genezen, omdat het effect van het middel weken tot na uitwerking bleef. "Het is heel persoonlijk, weet je. Dat merk ik nog steeds als ik erover praat. Maar toch kijk ik er positief op terug. Door de ketamine ben ik gaan en blijven tekenen, en zo heb ik mijn trauma verwerkt."

Niet vanuit alle hoeken van de medische wereld klinken positieve geluiden. Zo heeft de farmaceutische industrie weinig interesse in het middel omdat er geen geld mee te verdienen is, zegt Strous. Maar uit de hoek van onderzoekers, psychiaters en artsen klinkt twijfel. "Veel mensen geloven er nog niet in. Enerzijds vinden ze verandering moeilijk, zeker als het gaat om het gebruik van drugs. Daar rust natuurlijk al een taboe op. Het druist in tegen ieders aangeleerde kennis en ervaring, en daar blijven veel mensen conservatief in. Anderzijds moet de effectiviteit op lange termijn ook nog gewoon worden bewezen door studies."

"Waar het nu echt om draait is de effect size – de hoeveelheid effect die ketamine heeft. Die is twee tot drie keer zo groot als normale antidepressiva, dat weten we nu al. Het heeft daarom veel potentie om mensen voor langere tijd van hun suïcidale gedachtes af te helpen. We belanden straks in een situatie," besluit Strous, "waarin we ons moeten afvragen of het nog wel ethisch is om het niét te geven."

Tonic is de nieuwe site over gezondheid van VICE. Volg ons op Facebook