Als je te weinig tijd voor jezelf hebt, voel je je ‘alleenzaam’

In deze tijd ben ik blij dat ik een ander slaapritme heb dan mijn vriend. Ik ga om elf uur ’s avonds naar bed en word meestal wakker rond zes à zeven uur. Hij gaat pas om twee uur slapen ‘s nachts en komt er rond tien ’s ochtends uur weer uit. Daardoor zijn er elke dag genoeg momenten waarop de ander in slaap is en we dus wat tijd voor onszelf hebben.

Voordat de coronapandemie uitbrak, hadden we het altijd druk zat en moesten we moeite doen om tijd voor elkaar vrij te maken. Nu zien we eigenlijk helemaal niet zoveel andere mensen en werken we allebei samen vanuit ons krappe appartementje in Brooklyn. We moeten er nu dus juist op letten dat we ook genoeg tijd zónder elkaar doorbrengen.

Veel mensen voelen zich veel eenzamer sinds de pandemie. Uit onderzoek van I&O Research bleek vorig jaar dat in Nederland vooral jongeren dat hebben: bijna de helft in de leeftijdsgroep van 25 tot 34 jaar voelde zich eenzamer sinds de coronacrisis en bij jongeren onder de 25 was dat aantal nog groter. Afgelopen februari werd in Japan zelfs een minister van Eenzaamheid aangesteld om iets tegen dit probleem te doen.

Dat alles neemt niet weg dat ook het tegenovergestelde bestaat: ‘aloneliness’, oftewel ‘alleenzaamheid’. Deze term is in 2019 bedacht door Robert Coplan, een psycholoog aan de Carleton-universiteit in Canada, en slaat op het gevoel dat je kunt krijgen als je niet genoeg tijd voor jezelf hebt. Dan voel je je alleenzaam.

Er zijn waarschijnlijk een hoop mensen die zich alleenzaam hebben gevoeld, zonder te weten dat hier een woord voor bestaat. Zeker als je samenwoont en nauwelijks andere mensen ziet, moet je uitkijken dat je jezelf niet uit het oog verliest. En dat is in deze tijd vaak net een wat grotere uitdaging. Zeker tijdens de eerste lockdown was er een stormloop aan Zoom-borrels en andere virtuele activiteiten, en die zorgen er juist voor dat je de hele tijd ‘aan’ moet staan. Als je dagenlang te maken hebt met online meetings, of dat nu voor school of werk is, en je dan ook nog een virtuele vrijmibo en een afspraak met je familie had gepland, is het niet zo gek als je daarna even niet op wil nemen als een vriend opbelt.

Als we het over alleen-zijn hebben, gaat het vaak over wat er gebeurt als je dat te veel bent. “Je tijd alleen doorbrengen heeft niet zo’n positieve connotatie,” zegt Coplan. “Mensen hebben alleen-zijn altijd geassocieerd met eenzaamheid of zelfs met wanhoop of depressie. Maar we zouden de andere kant ook zeker serieus moeten nemen.”

Coplan en zijn collega’s zeggen dat als je te weinig tijd voor jezelf hebt, dat net zo goed tot negatieve gevoelens als stress kan leiden. En dat komt er nu des te duidelijker uit. “Het is zeker een interessante tijd voor mensen die onderzoek doen naar alleen-zijn en sociale isolatie,” zegt Coplan. Aan de ene kant zijn er een stuk minder sociale prikkels dan normaal. En zeker als je alleen woont, kan zoiets als een avondklok betekenen dat je nog verder in je sociale isolement wordt geduwd. “Maar er zijn ook mensen – ik denk vooral aan jonge ouders die thuiswerken en hun eigen kinderen les moeten geven – die geen seconde voor zichzelf hebben.”

Mensen zijn sociale wezens en hebben behoefte aan contact met anderen. Maar dat neemt niet weg dat alleen-zijn ook ergens goed voor is, zoals omgaan met lastige emoties of je creativiteit de vrije loop laten. Uit onderzoek blijkt dat tieners die 25 tot 30 procent van hun tijd alleen doorbrengen minder snel depressief raken, betere cijfers halen en zich volgens hun docenten beter gedragen.

“Veel religieuze figuren, filosofen en psychologen hebben altijd al gezegd dat mensen geregeld tijd en ruimte nodig hebben om na te denken over belangrijke dingen, zich met creativiteit of spiritualiteit bezig te houden, met de natuur in contact te staan, of wat ze verder ook lastig vinden om te doen als er andere mensen in de buurt zijn,” zegt Christopher Long, universitair docent psychiatrie aan de University of Arkansas for Medical Sciences.

Ook schrijvers gaan vaak prat op de voordelen van alleen-zijn. “Nu hoefde ze aan niemand anders te denken,” schreef Virginia Woolf bijvoorbeeld een keer. “Ze kon zichzelf zijn, in haar eentje. Dat was waar ze nu behoefte aan had: nadenken, of eigenlijk niet eens dat. Gewoon stil zijn, en alleen.”

Het wordt in de wetenschap ook wel de ‘paradox van de afzondering’ genoemd: alleen-zijn kan positieve effecten hebben, maar als je het te vaak bent, is dat ook weer niet heel gezond. 

“Het belangrijkste verschil tussen alleen-zijn en eenzaamheid is dat eenzaamheid niet iets is waar je zelf voor hebt gekozen.”

Aan het begin van zijn carrière onderzocht Coplan hoe kinderen sociale angsten en verlegenheid ontwikkelen. Daarvoor observeerden hij en zijn collega’s kinderen terwijl ze pauze hadden en keken ze wanneer ze in hun eentje gingen spelen. Sommige van de kinderen waren verlegen, maar andere vonden het eigenlijk juist heerlijk om alleen te zijn. “Ze lieten hele andere signalen zien dan verlegen kinderen meestal hebben, zoals zorgen, angst of ongemak,” zegt Coplan.

Voor een onderzoek dat afgelopen januari werd gepubliceerd, keken Coplan en zijn collega’s naar studenten en scholieren van tussen de vijftien en zeventien jaar oud. In deze categorie kwamen ze mensen tegen die het fijn vonden om alleen te zijn, en zich dus alleenzaam voelden als ze niet genoeg tijd voor zichzelf hadden. Dat onderzochten ze aan de hand van een zelfontwikkelde schaal, waarbij de deelnemers op stellingen moesten reageren als: “Het zou fijn zijn als ik elke dag meer tijd voor mezelf zou hebben.”

Het woord ‘solitude’ betekent simpelweg dat je alleen bent – het wil dus niet automatisch zeggen dat je je ook eenzaam voelt. “Het belangrijkste verschil is dat eenzaamheid niet iets is waar je zelf voor hebt gekozen,” zegt Virginia Thomas, universitair docent psychologie aan het Middlebury College in de Verenigde Staten.

Long sluit zich daarbij aan: hij zegt dat uit zijn eigen onderzoek blijkt dat het vooral je eigen keuzevrijheid is die bepaalt of je het fijn of juist stom vindt om alleen te zijn. Mensen die zich er goed bij voelen, kiezen er meestal ook zelf voor. “En mensen met een negatieve ervaring, die zich bijvoorbeeld eenzaam of verveeld voelen, wilden vaak eigenlijk liever samen zijn met anderen, maar konden dat om wat voor reden dan ook niet,” zegt hij.

Ook motivatie speelt een belangrijke rol, zegt Thomas. Als mensen alleen zijn omdat ze ergens aan willen werken – aan zichzelf bijvoorbeeld, of omdat ze willen oefenen voor pianoles – zijn ze daar tevredener mee dan mensen die alleen zijn vanwege sociale angsten, of omdat ze bang zijn afgewezen te worden. “In het geval van solitude trek je jezelf bewust terug uit de sociale wereld voor een specifiek doel – misschien om jezelf even terug te vinden, of je weer op te laden na een dag vol prikkels, of om aan een leuk project te werken,” zegt ze.

Iedereen heeft een andere hoeveelheid tijd voor zichzelf nodig en ook het punt waarop iemand zich alleenzaam begint te voelen loopt nogal uiteen. “Niemand zal je een specifieke hoeveelheid tijd aanraden om voor jezelf te bewaren,” zegt Coplan. “Zo werkt het niet.”

Er wordt nog weleens aangenomen dat introverte mensen graag alleen zijn, maar dat is volgens Thomas niet altijd noodzakelijk het geval. Extraverte mensen kunnen het net zo goed waarderen om even tijd voor zichzelf te hebben. “Of je daar behoefte aan hebt hangt niet zozeer af van je persoonlijkheid, maar meer van je situatie,” zegt ze. “We hebben allemaal weleens stress. Jezelf even terugtrekken kan voor iedereen helpen om daarmee om te gaan.”

Mensen die een positievere houding hebben ten opzichte van alleen-zijn, voelen zich ook sneller alleenzaam. Wat best logisch is, want als je graag alleen bent, maar dat niet genoeg kan zijn, dan voelt dat onbevredigend.

Of je je snel alleenzaam voelt hangt ook af van wat je precies doet als je alleen bent. Bij hun onderzoek onder tieners kwamen Coplan en zijn collega’s erachter dat wanneer je dit soort momenten aan leuke dingen besteedt, je ook minder last hebt van alleenzaamheid. Als je ze vooral besteedt aan vervelende dingen, dan vind je dat niet alleen om die reden vervelend, maar voel je je ook sneller alleenzaam. Als je quality time met jezelf wilt hebben, is het dus niet aan te raden om die momenten te vullen met schoonmaken of de belastingaangifte. (Tenzij dat helemaal je ding is, natuurlijk.)

Ook eenzaamheid is iets anders dan afgezonderd zijn, benadrukt Coplan. Mensen kunnen zich immers ook eenzaam voelen wanneer ze omringd zijn door anderen, omdat het vooral gaat om de kwaliteit van de sociale interacties. “We hadden jongvolwassenen die zich eenzaam voelden toen ze ’s avonds bij hun familie aan de eettafel zaten, omdat ze hun vrienden misten,” zegt Coplan.

Je kunt je ook op hetzelfde moment alleenzaam én eenzaam voelen. Dan heb je bijvoorbeeld veel oppervlakkig sociaal contact, terwijl je eigenlijk meer behoefte hebt aan wat meer diepgang. Maar doordat het tegelijkertijd veel tijd kost, heb je ook niet echt tijd voor quality time met jezelf.

Coplan en zijn collega’s zijn nu aan het onderzoeken welke impact de pandemie precies heeft op alleenzaamheid. Hoewel de eindresultaten er nog niet zijn, vermoedt hij dat die zeker is toegenomen.

Ook zou hij het goed vinden om mensen bewuster te maken van dit hele fenomeen. “Mensen staan er vaak nauwelijks bij stil dat dit bestaat,” zegt hij. “We zagen dat veel mensen zich gestresst of geïrriteerd voelen, maar geen idee hadden waarom.”

De oplossing voor alleenzaamheid lijkt vrij simpel: even wat tijd voor jezelf nemen. Maar dat is lang niet altijd even makkelijk gezegd als gedaan, zeker nu. Coplan raadt aan om het gewoon tegen je partner of huisgenoot te zeggen als je er behoefte aan hebt en te benadrukken dat dit verder niks persoonlijks is. 

Door iemand even wat ruimte voor zichzelf te gunnen, geef je diegene een psychologisch cadeautje, zoals psycholoog Ester Buchholz het noemt in haar boek The Call of Solitude. “Als ik patiënten hoor praten over hun geliefden, familie of vrienden, raakt het me vaak hoe dankbaar ze klinken als ze even wat ‘vrije tijd’ voor zichzelf krijgen,” schrijft ze. “Het voelt alsof hun vrijheid een geschenk is, alsof ze gevangenen zijn die vervroegd worden vrijgelaten. Daarom kunnen ze het ook lastig vinden om zich voor te stellen om even een dag voor zichzelf te hebben.”

Als mijn partner even de deur dicht doet omdat hij zich even terug wil trekken, en ik dat eigenlijk niet zo leuk vindt, probeer ik altijd te denken aan de momenten waarop ik daar zelf behoefte aan heb – en in een rustig kamertje wil zitten met een kop thee, een boek en niemand die me daarbij stoort.

Coplan raadt aan om in een soort dagboek bij te houden hoeveel tijd je alleen doorbrengt en met anderen, om te kijken of dat een beetje overeenkomt met je behoeftes. Maar misschien voel je ook zelf wel aan wanneer je je even terug wilt trekken. Hoe dan ook is het belangrijk om een balans te vinden – zo voorkom je zowel eenzaamheid als alleenzaamheid.

“De mensen die ik sprak die zich het prettigst voelen als ze alleen zijn, zeiden dat ze dan konden ontspannen en ervan konden genieten, omdat ze wisten dat ze op ieder moment ook sociaal contact op konden zoeken,” zegt Thomas. “Ze konden hun vrienden of familie bellen wanneer ze dat maar wilden en zich ook terugtrekken als ze daar behoefte aan hadden. Zo kregen ze het beste van beide werelden.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.