Hoe je met het coronavirus om kunt gaan als je OCS of een angststoornis hebt

Om zoveel mogelijk te voorkomen dat je besmet raakt met het nieuwe coronavirus, wordt onder andere aanbevolen om grondig je handen te wassen. Volledig inzepen en vervolgens 20 seconden spoelen – vergeet ook de plekken tussen je vingers en onder je nagels niet. En dan nog een keer als je iets hebt aangeraakt dat mogelijk besmettelijk is, zeker als je daarna wat gaat eten of je gezicht aanraakt. Een ander advies is om niet al te dicht bij mensen in de buurt te komen die ziekteverschijnselen hebben – ze verspreiden virusdeeltjes in de vorm van druppeltjes die in je neus en mond terechtkomen.

Mensen die een obsessief-compulsieve stoornis (OCS) hebben, of een angststoornis die zich richt op besmettingen en gezondheid, krijgen dit soort advies ook wanneer er geen virus door de hele wereld verspreid raakt. Alleen komt het dan niet van het RIVM, maar vanuit hun eigen gedachten.

Voor mensen met een angststoornis of OCS kunnen de nieuwsberichten, en de goedbedoelde (en terechte) richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie angsten of dwangmatig gedrag triggeren. Het kan ertoe leiden dat ze bezorgd raken om het coronavirus te krijgen, het idee krijgen dat ze het al hebben, geobsedeerd raken door wat er kan gebeuren als ze het krijgen, obsessief schoonmaken, controleren, of fysieke angstsymptomen krijgen, zoals duizeligheid, kortademigheid, tintelingen en pijn aan de borst. Het helpt immers niet mee dat ook mensen die dit níet hebben al compulsief gedrag vertonen, zoals massaal handgel en ingeblikte producten inkopen, of mondkapjes (die trouwens niet erg veel helpen zolang je nog niet ziek bent).

Ik weet dit enigszins uit eigen ervaring. Als kind waste ik constant mijn handen omdat ik niet zeker wist of ze wel schoon waren. Daarna mocht ik niks aanraken van mezelf, omdat ik anders weer geïnfecteerd zou raken. Ik vermeed deurklinken en vond het zelfs vies als ik de binnenkant van mijn eigen shirt had aangeraakt. Als volwassene ben ik bang geweest om uiteenlopende ziektes op te lopen, van vreemde auto-immuunziekten tot MS en bronchitis. Deze obsessies hebben me al heel wat (onnodige) bezoekjes aan de huisarts opgeleverd.

Ik ben nu al jaren in therapie voor OCS, en het lukt me al aardig om mijn angstige gedachten los te laten. (De gedachten gaan nooit echt weg, maar je kunt er wel beter mee om leren gaan.) Hoewel ik dus veel progressie heb geboekt, komt er dankzij de virusuitbraak af en toe een stemmetje in mijn hoofd dat zegt: “Zie je wel, ieder oppervlak is inderdaad een geïnfecteerde beerput die je dood zal worden.” Of: “Ik zei toch dat je niet zomaar alles aan kunt raken? Je zou jezelf eigenlijk met bleek moeten wassen.”

Het is een bloedserieuze zaak: wereldwijd zijn er tot en met donderdag ruim 124.000 besmettingen geconstateerd en meer dan 4.600 doden gevallen aan COVID-19. Maar hoe ga je ermee om als je OCS hebt, en ineens geconfronteerd wordt met al die berichten die bijna exact hetzelfde zijn als je dwanggedachten?

Het coronavirus dwingt ons om goed op onze hygiëne te letten. En het advies om constant je handen te wassen en oppervlakten te reinigen, geeft mensen ook meer aanleiding om over dit gedrag na te denken.

Mensen met OCS proberen vaak juist het tegenovergestelde. “Ze proberen juist minder aandacht aan hygiëne te schenken en te doen alsof hun zorgen over ziektekiemen en besmettingen er niet toe doen,” zegt Shala Nicely, een therapeut die gespecialiseerd is in OCS. “En dan hoor je in de media ineens dat het wel degelijk belangrijk is.”

Als er wordt geadviseerd om “vaak” je handen te wassen, kan dat bij mensen met OCS tot veel stress leiden, omdat ze zich zorgen maken over hoe vaak dat dan precies is. Dat zegt Jon Hershfield, de directeur van het OCD and Anxiety Center of Greater Baltimore. “Hoe weet je dan dat je je handen vaak genoeg wast? Moet dat ieder uur, of iedere keer nadat ik iets heb aangeraakt in de openbare ruimte?”

Al deze aandacht voor ziektekiemen, handen wassen en ziekten kunnen angstige gedachten aan deze onderwerpen naar boven halen. Dus als je die hebt, is dat gewoon normaal. De truc zit ‘m erin dat je het niet door laat dringen tot je gedrag, omdat je gedachten dan gerechtvaardigd worden.

Het is natuurlijk terecht om je handen te wassen als er een virus verspreid raakt – maar hoe bereik je daar een balans in? Nicely stelt voor om een techniek uit de OCS-therapie toe te passen, die exposure en responspreventie (ERP) wordt genoemd. Bij ERP word je blootgesteld aan iets waar je bang voor bent, en is het de bedoeling dat je daar vervolgens niet op reageert. Dus bijvoorbeeld dat als je de grond hebt aangeraakt en vervolgens wat gaat eten, je tussendoor níet je handen wast.

Tijdens een uitbraak zou Nicely niet aanbevelen om ineens je handen niet meer te wassen, maar het concept ‘blootstelling’ wat anders op te vatten: kies een betrouwbare bron, zoals informatie van de Wereldgezondheidsorganisatie, en volg de richtlijnen – maar meer ook niet. Doe niks anders dan wat ze adviseren en luister niet naar wat je OCS je wijs probeert te maken.

“Je OCS doet alsof het de autoriteit is qua veiligheid, en het vertelt je precies wat je zou moeten doen,” zegt Nicely. “Maar het is belangrijk om te beseffen dat dat niet klopt: je OCS heeft geen flauw idee hoe jij je handen precies zou moeten wassen.”

Om je daar niet te veel door te laten leiden, zegt Hershfield dat het zinnig kan zijn om goed in de gaten te houden wat je gedrag is, en hoe dat verandert. “Als ik op maandag 30 seconden mijn handen was voor het eten, en ik dat dinsdag ineens 60 seconden doe, dan is dat best zorgwekkend,” zegt hij. Als je de richtlijnen volgt, dan moet je tegen jezelf zeggen dat dat genoeg is. Als je je dan afvraagt of je het allemaal wel goed en lang genoeg hebt gewassen, of het toch nog één keer wilt afspoelen, dan mag je die gedachten best hebben – maar voer ze niet uit.

Je kunt overal nieuwsberichten over het coronavirus vinden, en het is belangrijk om goed op de hoogte te blijven. Maar wat Nicely betreft moet je ook niet te veel op het nieuws duiken, en zelf een balans vinden tussen up-to-date blijven en een overvloed aan informatie krijgen.

Mensen met OCS hebben vooral de neiging tot dat laatste, zegt ze. “We worden deskundigen in welk onderwerp we ook van onze OCS moeten googelen.”

Probeer erachter te komen hoe vaak je het nieuws kunt kijken zodat je deze balans te pakken krijgt. Misschien is dat een keer per dag, misschien een keer per week. Misschien werkt het voor jou het best om het nieuws gewoon niet meer te volgen, en te vertrouwen op wat je vrienden en familie je vertellen.

"Compulsief het nieuws in de gaten houden, peinzen wat er in de toekomst kan gebeuren of door je hoofd laten spoken wat je allemaal over het virus hebt gehoord, kan allemaal de gelegenheid vormen voor een obsessie,” zegt Hershfield. “Je kunt je dan beter richten op het moment zelf, ook als dat betekent dat je bang wordt.”

Mensen met OCS en angststoornissen vinden het over het algemeen moeilijk om met onzekerheid om te gaan. Als je in therapie gaat, leer je immers om dingen te doen die je eng vindt en waarvan je de uitkomst niet weet.

“Je kunt virussen niet zien, dus het is onmogelijk om 100 procent zeker te weten dat je veilig bent,” zegt Abramowitz, een klinisch psycholoog aan de Universiteit van North Carolina. “Mensen met OCS zijn geneigd om uit te gaan van gevaar, tenzij de veiligheid heel duidelijk gegarandeerd is. En als het de hele dag overal alleen maar over dat virus gaat, lijkt de kans dat je het ook krijgt des te groter.”

Daarom krijg je ook de drang om je handen steeds maar weer te wassen, of je obsessief te blijven informeren: je wilt er nog zekerder van zijn dat je het niet krijgt of aan iemand doorgeeft.

“We denken dat we daar controle over hebben, maar dat is helaas een illusie,” zegt Nicely. “Dat je de huidige statistieken van de uitbraak weet geeft je er heus niet meer controle over.” Als je kunt accepteren dat er nog een hoop onduidelijkheden zijn en met het ongemak om probeert te gaan, zal dat erg helpen om je stress in bedwang te houden.

Dit alles is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Het is ook gewoon een moeilijke periode, en daarom zou je volgens Nicely en Abramowitz ook vooral niet al te streng voor jezelf moeten zijn.

“Zeg tegen jezelf dat je je best gaat doen, maar er misschien niet altijd in slaagt,” zegt Nicely. “Als je erg bang wordt mag dat gewoon. Wat het voor mensen met OCS lastig maakt is dat we het allemaal perfect willen doen, en je je slecht voelt als je de richtlijnen niet goed hebt gevolgd. Wees gewoon lief voor jezelf en besef dat het voor iedereen nu eenmaal een moeilijke situatie is.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.