Is het een goed idee om soatests bij de huisarts gratis te maken?

Stel, je hebt met je date afgesproken en bent pardoes de avondklok ‘vergeten’. Je brengt de nacht samen door, het is retegezellig en de volgende ochtend stap je goed gemutst op je fiets naar huis. Maar een week later begint er toch iets te jeuken. Je had keurig een condoom gebruikt, dus je ging er niet van uit dat je iets onder de leden zou krijgen. Maar waar komt dat branderige gevoel tijdens het plassen dan vandaan?

Als je zeker wilt weten dat je geen druiper te pakken hebt, is het wel zo fijn als je je even snel kunt laten testen. Dat ‘even snel’ is alleen wat optimistisch, want aangezien er nog altijd een pandemie over de wereld raast, en er veel soapoli’s van de GGD worden ingezet om daar wat tegen te doen, zijn er nu ook veel minder soaspreekuren bij de GGD. En om daar een soatest te krijgen moet je bovendien duidelijke, soagerelateerde klachten hebben, gewaarschuwd zijn voor een soa of tot een risicogroep behoren, zoals mensen onder de 25 jaar, mannen die seks hebben met mannen (MSM) en sekswerkers.

Mocht dit nou net niet het geval zijn, maar je wel willen voorkomen dat je potentiële geslachtsziekte door kan blijven etteren – of je gewoon uit voorzorg wil testen omdat je net een verse relatie hebt, en je geen condooms meer wil gebruiken – dan zijn er twee andere opties: een thuistest of een bezoekje aan de huisarts. Een thuistest moet alleen wel maar net betrouwbaar zijn, en is zonder begeleiding van een medische professional. Dat krijg je met een huisarts natuurlijk weer wel, maar aangezien de kosten onder het eigen risico vallen, kan dat wel weer pijnlijk zijn voor je portemonnee.

De oplossing lijkt vrij simpel: gratis soatests voor iedereen! Veel politieke partijen hebben dat dan ook meegenomen in hun verkiezingsprogramma’s, maar zeker niet allemaal – want gaan we ons niet als een stel onverantwoordelijke seksbarbaren gedragen als het allemaal zo laagdrempelig wordt? Hoe goed is dit idee precies, en op welke partij moet je stemmen als je wilt dat soatests ook bij de huisarts worden vergoed?

Hoeveel een soatest precies kost verschilt per soa, en hangt af van de hoeveelheid tests die je wilt doen. Een chlamydiatest kost bijvoorbeeld 40 euro, maar bij meerdere tests ben je al snel honderden euro’s kwijt. Als je je laat testen via de huisarts, worden deze kosten vanuit de basiszorgverzekering vergoed, maar wel pas wanneer je je eigen risico hebt opgemaakt – en er dus al minstens 385 euro aan medische kosten doorheen hebt gejast.

Acht partijen willen dat soatests niet meer onder het eigen risico vallen. Voor de Politieke Sekswijzer – een stemwijzer op basis van seksgerelateerde onderwerpen als anticonceptie, abortus en seksueel geweld – moesten partijen aangeven hoe ze tegen vijftien stellingen aankijken, waaronder deze kwestie. Voorstanders van gratis testen op hiv en soa’s zijn GroenLinks, D66, PvdA, SP, 50+, Partij voor de Dieren, Bij1 en de SGP. De VVD en het CDA zijn tegen, en wat de PVV, FVD en DENK er precies van vinden is onbekend – ze hebben niet op de stellingen van de Sekswijzer gereageerd, en reppen er met geen woord over in hun verkiezingsprogramma’s.

Voorstanders willen vooral dat de drempel om je te laten testen verlaagd wordt. Dat vindt ook Soa Aids Nederland, een van de initiatiefnemers van de Sekswijzer. “We zien dat veel soapoli’s overbelast zijn en mensen vervolgens uitwijken naar de huisarts,” zegt pleitbezorger Bert Herberigs. “We horen vaak van huisartsen dat mensen met een laag inkomen toch van een test afzien als ze horen hoeveel het kost. Daar maken we ons zorgen over: vanwege die mensen zelf, maar ook omdat ze die infecties weer door kunnen geven als ze niet getest worden. Het gaat ook om het publieke belang.”

De VVD en het CDA zijn tegen gratis soatests, omdat ze vinden dat het je eigen verantwoordelijkheid is om veilig van bil te gaan. De drempel dat je eerst je eigen risico op moet maken zou ervoor moeten zorgen dat je niet onnodig zorg consumeert, en dus voorkomen dat je roekeloos gaat rampetampen.

Het is natuurlijk de vraag of dat écht zo werkt. Als soatests bij de huisarts gratis zouden zijn, zou je daar alsnog fysiek naartoe moeten – gênant! – en een soa hebben mag je op zichzelf ook gerust een drempel noemen. Het is niet zo dat je het dan ineens wél prima vindt als er een witte afscheiding uit je plasbuis komt of er allemaal pijnlijke zweertjes rond je kruis ontstaan.

(En al zou het niks kosten om je te laten testen, dan zul je waarschijnlijk alsnog geld moeten betalen om je te laten behandelen tegen die witte afscheiding en pijnlijke zweertjes – afhankelijk van je verzekeringspakket en de mate waarin je het uit de hand hebt laten lopen.)

“De vrees dat er straks enorm veel soatests worden uitgevoerd die achteraf onnodig blijken te zijn, is niet zo reëel,” zegt Herberigs. “Er zit natuurlijk ook nog gewoon een huisarts tussen, die inschat in hoeverre een test écht nodig is. Als de klachten niet zo duidelijk zijn, wordt dat stapsgewijs onderzocht – het is heus niet zo dat je in één keer op alles getest wordt.”

Soa Aids Nederland pleit al jaren voor een aanpak die gericht is op preventie, en is het daarom ook niet eens met de redenatie van deze twee partijen. Ook de drie grootste zorgverzekeraars – Zilveren Kruis, CZ en Menzis – gaven onlangs nog aan dat het Nederlandse zorgstelsel te veel gericht is op het bestrijden van ziektes, en er meer ingezet zou moeten worden op het voorkomen daarvan. Ook het laagdrempeliger maken van soatest zou je daaronder kunnen scharen.

Verder is er nog het kostenplaatje. Want als je zelf niet meer hoeft op te draaien voor een soatest, wie dan wel? Soa Aids Nederland denkt dat een gratis soatest uiteindelijk juist kosten zou kunnen besparen, omdat je zo nieuwe infecties voorkomt. Dat is ook wat de Gezondheidsraad in 2018 adviseerde over de hiv-preventiepil PrEP: als de prijs verlaagd wordt en het middel zou worden “toegepast in een hoogrisicogroep die het middel trouw slikt”, zou dat “kosteneffectief of zelfs besparend” kunnen zijn.

Daarbij ging het om prijsdalingen van 500 naar zo’n 40 à 50 euro, en inmiddels is PrEP zelfs nog wat goedkoper geworden. En hoeveel geld het precies oplevert of kost als soatests gratis worden moet natuurlijk nog maar blijken, maar je krijgt er hoe dan ook wat voor terug: dat je je altijd, ongeacht de dikte van je portemonnee, kunt laten testen als je je zorgen maakt – of dat nou om jezelf is, of om de mensen om je heen.

Is het een goed idee om de soatest ook bij huisartsen gratis te maken? Wat geldt voor coronabesmettingen, geldt op een bepaalde manier ook voor soa’s: meten is weten, en voorkomen is beter dan genezen. En ja, daar hoort ook een laagdrempelig testbeleid bij.

Zelfs de SGP is er daarom voor om soatests gratis te maken – zij zijn blijkbaar minder bang dat mensen massaal naar de huisarts druppelen met hun rood aangelopen vooronder. “De SGP moest er ook echt wel even over nadenken,” vertelt Herberigs. “Ze vinden huwelijkse trouw natuurlijk erg belangrijk, maar ook dat als mensen zich zorgen maken, ze zonder belemmeringen getest moeten kunnen worden.”