Hoe goor is eten met de vijf-secondenregel van de grond oppakken?

Je vriendin is aan het koken, maar terwijl ze de groente snijdt vallen er wat champignonnetjes op de grond. Zal ze ze oprapen en toch in de pan gooien? Hoe zit dat ook alweer: als je het binnen vijf seconden oppakt is het nog OK, toch? Of was het drie seconden? Of tien? Haar keukenvloer grenst aan de wc-vloer en is hiervan slechts gescheiden door een drempeltje en een deur. Ze twijfelt nog even, maar besluit ze toch op te rapen. In de hete pan gaan die eventuele bacteriën toch wel dood.
Heeft je vriendin daar wel een wijze beslissing genomen? En wat als er een stukje pulled pork uit haar burger was gevallen in het gras op een festival? Of een tomaat uit haar broodje gezond op straat? Had dat nog verschil gemaakt?

De zoveelsecondenregel

Over de drie-, vijf- of tiensecondenregel kunnen we kort zijn: het maakt niet uit hoe lang voedsel op de grond heeft gelegen. Ook als het er één seconde ligt, kan het al besmet zijn. Het is echt niet zo dat bacteriën naar je voedsel toe kruipen, het gaat erom dat het in contact is geweest met de vloer. Wilma Hazeleger van de afdeling Levensmiddelenmicrobiologie aan de Wageningen Universiteit legt uit: "Het is net als dat jij een vinger op natte verf drukt, dan krijg je ook een afdruk. Bovendien maakt de structuur van het voedsel uit. Hoe vochtiger, hoe meer kans er is dat er micro-organismen worden overgedragen."

Hazelegers uitspraak komt overeen met wat eerder onderzoek aantoonde: watermeloen heeft op de grond veel meer kans om bacteriën te vangen dan droog brood. En op gladde tegels is de kans op overdracht ook groter dan bijvoorbeeld op tapijt, simpelweg omdat het contactoppervlak daar groter is. De onderzoekers concluderen dat de vijfsecondenregel wel klopt, in die zin dat hoe langer het voedsel op de grond ligt, hoe meer bacteriën erop komen, maar het is een simplificatie van wat er echt gebeurt.

Het ergste wat er kan gebeuren als je van de grond eet

Nu het vijfsecondenmysterie is opgelost: wat gebeurt er dan als je vriendin toch dat champignonnetje opeet? Hazeleger legt uit dat er in huis weinig kan gebeuren als jouw vriendin alleen woont en er niemand anders van haar wc gebruik maakt. "Van haar eigen bacteriën zal ze niet ziek worden," zegt ze. "Maar heeft ze huisgenoten die ook daar naar de wc gaan, en maakt ze daar niet goed schoon, dan kan er wel iets naar de keuken worden meegenomen. Ontlasting is van mensen onderling een route voor bacteriën, maar ook van dier naar mens. Dus als ze een huisdier heeft loslopen, zoals een hond, een kat of een vogel, kunnen er sporen van hun uitwerpselen op haar keukenvloer liggen. Daar kunnen ziekteverwekkers tussen zitten waar zij niet ziek van worden, maar jij wel."

En als je vriendin buiten eten op de grond laat vallen? Hazeleger: "Als je een boterham laat vallen op een plek waar net een vogeltje gepoept heeft of als je net een kip hebt aangeraakt en je pakt een appeltje, dan kan het best zijn dat je daar ziek van wordt. De kans is heel erg klein, maar het is niet voor niets dat iedereen zegt dat je voordat je gaat eten je handen moet wassen." Voorbeelden van die ziekteverwekkers zijn salmonella of campylobacter, waar je een flinke buikgriep van kunt krijgen met diarree, overgeven en de hele mikmak.

Maar het worst-case scenario heeft waarschijnlijk niet eens betrekking op jouw vriendin, die (als we daar even van uitgaan) gewoon jong en gezond is. Hazeleger vertelt dat voor iemand met minder weerstand, zoals baby’s, ouderen, zwangere vrouwen of zieke mensen, het wel gevaarlijk kan zijn als zij zo’n ziekteverwekker binnenkrijgen. "Ik kijk daarom zelf altijd even voor wie ik eten maak," zegt ze.

Want stel je voor dat je een broodje aan het maken bent voor je oma van 94. Haar hondje is net buiten geweest en snuffelt rond in de keuken met het restant van zijn drol nog op z'n achterkant. Braaf gaat hij zitten als je hem een snoepje geeft. Kort daarna laat je een plakje kaas op de keukenvloer vallen. Je denkt aan de vijfsecondenregel, pakt het snel op en geeft het broodje kaas gewoon aan je oma. Als daar dan een ziekteverwekker op is gekomen via het hondje en jouw oma gebruikt ontstekingsremmers voor haar reuma, kan het zijn dat haar immuunsysteem die ziekteverwekker niet meer de baas kan zijn, terwijl jij dat plakje kaas makkelijk had kunnen eten zonder ziek te worden. Of je was maar een paar dagen ziek thuis, terwijl je oma ervoor in het ziekenhuis aan een infuus moest.

Wat er waarschijnlijk gaat gebeuren

Misschien heb je ooit wel eens bij een biologiepracticum met een bacterievoedingsbodem getest hoeveel bacteriën er op een keukendoekje zitten, of op je toetsenbord, of op een sieraad dat je elke dag draagt. Spoiler alert: overal zitten bacteriën. En veel ook. Ze zijn alleen meestal niet schadelijk. Waarschijnlijk gebeurt jou niks als je iets eet wat op de grond is gevallen en je jong en vitaal bent. Zeker als je je gezond verstand gebruikt, kun je zelf inschatten of je op de plek waar jij bent van de grond kunt eten of niet.

Volgens Hazeleger kun je zelfs gewoon op een festivalterrein dat flupje pulled pork weer terug in je burger stoppen. "Festivalgangers zijn vaak jong, die kunnen wel wat hebben." Zit er een beetje zand op? Niet erg. "Zand op zich is onschuldig, maar ook bij zand moet je bedenken wat eraan vast kan zitten. De kans dat daar een ziekteverwekker in zulke hoeveelheden tussen zit dat deze je ook echt ziek maakt, is klein,” zegt Hazeleger. “Maar niet nul."

Wat je tegen je vriendin kan zeggen

Tenzij het immuunsysteem van je vriendin hapert, is de kans heel klein dat ze iets oploopt. En in het ergste geval is ze dan een paar dagen niet onoverkomelijk ziek. Maar ze moet wel logisch blijven nadenken bij het oprapen, over wat ze heeft laten vallen, en waar. En dat ze haar handen moet wassen als ze uit de wc komt en eten gaat bereiden. En dus nooit haar oma aan de prednison plakjes kaas van de grond voeren waar grijze teckel ook rondloopt.