Hoe een man een jaar lang in een isoleercel werd opgesloten omdat hij hiv-positief was

In 2012 werd de Amerikaan John Dorn beschuldigd van orale seks met een mede-gevangene. Zijn zeventienjarige gevangenisstraf zat er destijds bijna op; hij stond op het punt om met de reclassering rond te tafel te gaan zitten. Hij ontkende alles, maar beide mannen werden alsnog bestraft door het Department of Corrections in Michigan.

De andere gevangene kreeg slechts een tik op de vingers; zijn privileges werden voor dertig dagen ingetrokken. Maar Dorn, wie hiv-positief is, werd een jaar lang in eenzame opsluiting geplaatst.

“Er werd mij door gevangenismedewerkers verteld dat ik anders werd behandeld vanwege mijn hiv,” vertelt Dorn.

Ambtenaren van de gevangenis van Michigan hanteerden een beleid waarbij met hiv-besmette gevangenen voor onbepaalde tijd in isolering geplaatst moesten worden wanneer zij seks hadden in de gevangenis. Chris Gautz, woordvoerder van de gevangenis, zei dat het inderdaad mogelijk was dat de medewerkers Dorn vertelden dat hij anders behandeld werd vanwege zijn hiv. Maar volgens hem vertelden de bewakers dit om het beleid uit te leggen, en werd het niet “met kwade bedoelingen verteld.”

Dorn zat 23 uur per dag opgesloten in zijn cel. Het was voor hem onmogelijk om met zijn bejaarde moeder te communiceren. (Zijn telefoonprivileges waren ingetrokken, behalve voor familiegerelateerde ongelukken, werd later in een rechtszaak duidelijk gemaakt.) Maar Dorn was vooral bang dat hij niet in contact kon komen met de reclassering, om zijn vrijlating te regelen.

“Ik voelde me compleet machteloos en oneerlijk behandeld,” zegt Dorn. Hij voegt toe dat hij in isolatie suïcidaal werd. Hij vulde zijn tijd in door brieven te schrijven naar verschillende instanties waarin hij beargumenteerde waarom zijn straf niet alleen onethisch, maar zelfs illegaal was.

De situatie waarin Dorn verkeerde werd uiteindelijk opgepakt door advocaten van de burgerrechtengroep Michigan Protection and Advocacy Service and Lambda Legal. Deze groep focust zich voornamelijk op het helpen van lhbt’ers die hiv-positief zijn. In oktober 2014 werd Dorn vrijgelaten en kon hij zijn 44e verjaardag als vrije man vieren. Een aantal maanden hierna klaagde hij de gevangenis van Michigan aan.

Volgens Dorn en zijn advocaten had de gevangenis onwettelijk gehandeld; zij zouden de federale wetgeving genaamd de Rehabilitation Act hebben overschreden, de wet die de burgerrechten van gevangenen met beperkingen bepaalt. De gevangenis van Michigan gingen in november van 2018 akkoord met een regeling waarbij geen van beide partijen schuld hoefde te bekennen.

De advocaten van Dorn noemde het akkoord een ‘overwinning’ omdat de gevangenis instemde hun beleid te updaten, zodat het overeen zou komen met de federale wetgeving. Daarbij ontving Dorn tevens 150.000 dollar. Dit vernieuwde gevangenisbeleid is meer in lijn met de huidige wetenschappelijke opvattingen omtrent de overdracht van het hiv-virus.

“Voorheen werd het beleid gebaseerd op de veronderstelling dat een persoon met hiv anderen zomaar kan besmetten,” zegt Chris Gautz, woordvoerder. Zo werd er vroeger gedacht dat je hiv kon krijgen door iemand te zoenen, of zelfs via een handdruk.

Tegenwoordig zijn experts het eens dat hiv alleen via seks of bloed kan worden overgedragen. Wetenschappers hebben sindsdien ook sterke medicatie ontwikkeld in de vorm van antivirale middelen die het virus dusdanig onderdrukken dat het niet wordt overgedragen. Het Center for Disease Control (CDC) zei in 2017 dat deze medicatie dusdanig sterk is dat het vrijwel onmogelijk zou zijn voor mensen als Dorn, die dagelijks hiv-medicatie neemt, om een ander te besmetten met het hiv-virus.

Het nieuwe beleid van de gevangenis van Michigan houdt in dat de straf van hiv-positieve gevangenen die de regels overtreden bepaald zal worden door minstens twee onafhankelijke medische professionals, die bepalen hoe groot het risico op infectie daadwerkelijk is. Gevangenen worden niet meer zomaar in eenzame opsluiting geplaatst. Sterker nog, Gautz zegt dat er zelfs twee gevangenen juist uit de isoleercel zijn gehaald vanwege dit nieuwe beleid. “We zijn tevreden met de uitkomst van de zaak,” zegt hij.

Volgens Gautz is het nieuwe beleid van de gevangenis ironisch genoeg progressiever dan het beleid voor de niet-opgesloten bevolking van de staat. Michigan is namelijk 1 van de 25 Amerikaanse staten die bepaalde handelingen van hiv-positieve burgers criminaliseert.

Deze zogenaamde 'hiv-criminaliseringswetten' verschillen, maar bestraffen handelingen als het spugen en bijten van mensen zwaarder wanneer er een risico op hiv-besmetting meespeelt, zelfs al is dit risico volgens de CDC zeer laag tot nihil. Groepen als Lambda Legal en de ACLU zetten zich in om deze wetten af te schaffen, omdat ze gebaseerd zijn op verouderde wetenschap.

“Hoewel de wetten van de staat nog niet zijn veranderd, willen wij zo progressief mogelijk zijn op het gebied van beleid en ervoor zorgen dat ze tevens overeenkomen met federale wetten,” zegt Gautz.

Volgens de advocaat van Dorn, Richard Saenz, wordt er al jarenlang gediscrimineerd tegen hiv-positieve gevangenen. Wetenschappers ontdekten het virus dat aids veroorzaakt in 1983. Een jaar later, in 1984, werden vrijwel iedere gevangene in iedere Amerikaanse staat in quarantaine geplaatst, met als veronderstelling dat anderen geïnfecteerd konden worden door vluchtig contact.

Deze aanname bleek nogal een overdreven reactie te zijn. In de twintig jaar na 1983 werden de hiv-positieve gevangen weer geïntegreerd in de het algemene gevangenenbestand. In 2012 was South Carolina de laatste staat die stopte met het segregeren van hiv-positieve gevangen en de rest.

Het hiv-gerelateerde beleid van nu is wat meer genuanceerd; in plaats van quarantaine worden hiv-positieve gevangenen zwaarder bestraft. Het idee is dat mensen met hiv een dodelijk wapen in hun lichaam dragen, en dat daarom seks, bijvoorbeeld, zwaarder bestraft moet worden. Saenz en anderen zeggen dat dit tegen burgerrechten ingaat. Zijn firma, Lambda Legal, is momenteel andere gevangenissen aan het onderzoeken om te kijken of daar ook sprake is van achterhaalde regels, net als het eerdere beleid van de gevangenis van Michigan.

“Met dit akkoord hopen wij dat andere staten zelf de stap zetten hun beleid aan te passen, net zoals Michigan heeft gedaan,” zegt Saenz.

Volgens Melissa Badowski, een farmaceut die gevangenen met hiv behandelt in Illinois, is het oneerlijk om met hiv-besmette gevangenen zwaarder te bestraffen. “Dus je vertelt me dat iemand met hiv nooit met iemand op de vuist kan gaan, omdat er dan bloed kan vloeien, alsof het de bedoeling is van een gevangene om iemand te besmetten?” vraagt ze rhetorisch. “Ik denk niet dat dat gepast is.”

In zijn tijd in de isoleercel kreeg Dorn nog steeds zijn hiv-medicatie, maar hij vertelt dat het erg moeilijk was om een eerlijk gesprek te hebben over zijn gezondheid met de medische staf van de gevangenis. “Elke keer dat ik uit mijn cel mocht komen, had ik handboeien en kettingen om,” zegt hij. “Je wordt door twee bewakers begeleid. Zij houden je aan een korte ketting vast, en ze hebben tasers."

Deze bewakers bleven in de kamer tijdens Dorn’s medische afspraken, vertelt hij. “Hierdoor kreeg ik het gevoel dat ik niet vrijuit met mijn dokter kon praten."

Over het algemeen gaat het gevangenissen redelijk af om hiv onder controle te houden onder gevangenen die bewust zijn van hun besmetting, volgens Badowski. Gevangenen krijgen dagelijks hiv-medicatie, waar zij buiten de gevangenis soms niet eens een dokter hebben of verzekerd zijn. In staten als North Carolina en Illinois hebben gevangenen zelfs betere waarden van virale suppressie — oftewel de hoeveelheid van het virus dat in het bloed zit — dan de reguliere bevolking, zegt Badowski.

Maar hiv-positieve gevangenen hebben met andere uitdagingen te maken. Hiv wordt enorm gestigmatiseerd in de gevangenis, waarbij veel gevangen hiv associëren met homoseksualiteit of het injecteren van drugs. Gevangenisbewakers dreigen soms zelfs de hiv-status van gevangenen publiekelijk te maken.

Dorn vertelt dat bewakers zijn hiv-status meerdere malen publiekelijk hadden gemaakt. En hoewel Gautz benadrukt dat bewakers geen toegang zouden hebben tot zijn medische gegevens, vertelt Dorn mij dat er in de gevangenis “geen geheimen zijn” en dat bewakers in verschillende gevangenissen zijn medegevangenen hadden verteld over zijn hiv.

Er is momenteel geen duidelijkheid over wat er daadwerkelijk gebeurde, maar Badowski vertelt dat zij dit soort verhalen vaker hoorde van hiv-besmette gevangenen in Illinois. Maar ze heeft het nooit met eigen ogen zien gebeuren.

Hoewel sommige mensen waarschijnlijk de herinneringen van de isoleercel zouden wegstoppen, besloot Dorn zich te blijven inzetten tegen het beleid waardoor hij zelf een jaar in eenzame opsluiting zat. Het duurde uiteindelijk vier jaar totdat het beleid eindelijk werd aangepast. Hij is blij dat hij heeft doorgezet. “Ik wilde het uitzien,” zegt hij. “Ik wilde dat niemand dit ooit nog zou gebeuren.”

Vandaag de dag woont Dorn in Atlanta, waar hij een hoveniersbedrijf heeft en zich als vrijwilliger inzet voor probleemjongeren in zijn gemeenschap. Hoewel het “bitterzoet” voelt, hoopt Dorn dat dit akkoord het stigma tegen mensen met hiv verlicht.

“Mensen met hiv zijn geen verstotelingen, ze zijn net als ieder ander met een chronische medische ziekte,” zegt hij. “Met de moderne medicatie van vandaag kan iedereen met hiv een lang en gezond leven leiden. We zijn hetzelfde als ieder ander.”