In de oudste tempel ter wereld hield waarschijnlijk een schedelsekte huis

Het 11.000 jaar oude bergheiligdom Göbekli Tepe in het zuiden van Turkije is al sinds de eerst opgravingen in de jaren 90 een mysterie voor archeologen en omwonenden. Het bouwwerk is versierd met dieren, mensen en ook mensdieren. Ook is de oudste megaliet ooit er gevonden.

En als dat nog niet interessant genoeg is, dan is er nieuw onderzoek in Science Advances dat beweert dat er ooit een "schedelcultus" leefde. Naast dat metalbands schedelcultussen graag in hun naam verwerken, is het ook een naam die gebruikt wordt voor gemeenschappen die nogal geobsedeerd zijn met de resten van schedels die ze vaak tentoonstellen of ze meer praktisch gebruikten als kopjes of trommels. Door de menselijke geschiedenis komt dit veel voor, maar dit onderzoek is het eerste osteologische (botten) bewijs voor wat de bewoners van Göbekli Tepe met hun doden en hun schedels deden.

Inkepingen en een boorgat in stukjes schedel. Beeld: Julia Gresky, DAI

Van de zeven stukken schedel die zijn gevonden, wordt gedacht dat ze van drie personen tussen de 20 en 50 zijn geweest. Een van de stukken ziet er "vrouwelijker uit" volgens de wetenschappers, maar dat is moeilijk met zekerheid te zeggen als je alleen maar stukjes schedel hebt om te onderzoeken. Op de stukjes schedel zitten diepe inkepingen, donker verkleuringen en in één van de exemplaren is zelfs een gat geboord.

"De diepe inkepingen zijn heel erg bijzonder," zegt Julia Gresky, een paleopatholoog verbonden aan het Duits Archeologisch Instituut en hoofdauteur van het onderzoek aan Motherboard. "Misschien zijn er meer van dit soort plekken, maar tot nu toe is het uniek wat we hier zien."

De bewerkte schedels zijn opgegraven uit de graven die enkele millennia nadat het complex is gebouwd zijn opgevuld. Gresky vertelt me dat dit een natuurlijk gevolg kan zijn van zware regenval. Maar het kan ook zijn dat een antieke beschaving het complex expres heeft begraven. Wat ook de reden is, de vindplaats ligt vol met interessante stukjes bot en schedels.

Een microscopische analyse van het bot liet zien dat de markeringen in het bot zijn gemaakt met gereedschap van steen, waarschijnlijk vlak nadat de persoon in kwestie was overleden. Gresky en haar collega's denken dat het een ritueel kan zijn geweest om voorouders te eren, of anders om vijanden af te schrikken. De groeven konden worden gebruikt om de schedel ergens aan te bevestigen.

"Misschien plaatsten ze de veren op de schedel om het indrukwekkender te maken en het later in de muur te kerven," zegt Gresky. "Het is allemaal nog speculatie, maar we hopen nog meer bewijs te vinden zodat we kunnen vaststellen wat zich voltrok in deze gebouwen, al die jaren geleden."

Hoewel er dus nog niets wetenschappelijk is vastgesteld, staat het bewijs voor een schedelcultus in Göbekli Tepe gekerfd in botten die verspreid zijn in een gebouw vol met artistieke afbeeldingen van mensen zonder hoofd.

"Er zijn talloze afbeeldingen van afgehakte hoofden of mensen zonder hoofd." zegt Jens Notroff, een Göbekli Tepe-expert van het Duits Archeologisch Instituut.

"We vonden ook een heleboel hoofden van levensgrote sculpturen. Die zijn afgebroken en bewust rondom de pilasters geplaatst die Göbekli Tepe typeren — dat wijst op een soort "schedelcultus", zegt hij.

Het is na al deze jaren moeilijk 100 procent zeker te zijn wat de functie van deze schedels moet zijn geweest, maar de ontdekking heeft deze verloren wereld plek nog magischer gemaakt dan het al was.