Hoe kan het dat ik steeds minder vaak ergens van onder de indruk ben?

Ik zag laatst Badr Hari in het park. Hij zag eruit zoals een wereldkampioen in ruste eruit hoort te zien: z’n baard was scherp onderhouden, en hoewel het een verstikkende zomeravond was droeg hij een donkerblauw shirt, als een man die met zelfvertrouwen kan afdwingen dat daar geen gore zweetplekken in zullen vormen. Hij was niet per se iets aan het doen - hij zat daar gewoon een beetje naar rolschaatsers te kijken en van de laatste streep zon te genieten, zoals honderden andere mensen in datzelfde park. En toch blies dit beeld me helemaal van m’n sokken. 

Maar waarom? Misschien omdat hij een van de beste vechters in de wereldgeschiedenis is en redelijk letterlijk bovenaan de voedselketen stond te zijn op een plek waar ik elke dag minimaal een keer langsloop. Of misschien omdat hij gewoon een enorme gast is. 

Hoe dan ook, ik schrok een beetje van mijn eigen reactie. Ik ben geen uitgesproken Badr-fan en weet ook eigenlijk niets van vechtsport. En belangrijker nog: normaal gesproken verwonder ik me vrijwel nooit ergens over. Dit klinkt veel negatiever dan het is. Ik ben niet depressief (denk ik) - ik vind heus een hele hoop dingen leuk, mooi of grappig. Maar onder de indruk, of beter gezegd, verwonderd, voel ik me eigenlijk zelden. En dat terwijl het leven me toch veel leuker lijkt als ik dat wel zou zijn.

Waarom is het zo lastig om verwonderd te blijven over kleine dingen, terwijl dat ons juist zo in vervoering kan brengen? John Mellencamp zingt: Oh yeah, life goes on / Long after the thrill of livin' is gone – iets wat veel te zwartgallig is (en melodramatisch, get your shit together John) om je bij neer te leggen. 

Ik heb dit gebrek aan verwondering niet altijd gehad, trouwens. Het enthousiasme dat ik zie op de gezichten van kinderen in de dierentuin had ik ooit ook. Maar ik zie steeds meer om me heen dat mensen het vermogen om ergens extreem van onder de indruk te zijn kwijtraken zodra ze de 25 zijn gepasseerd. Dat lijkt makkelijk te verklaren: dingen waar je jarenlang naar uitgekeken hebt of op voorbereid bent – verliefd worden, een gebroken hart hebben, studeren, seks, drugs – imponeren minder als je het al eens eerder hebt beleefd.

Om een antwoord te krijgen op de vraag waarom sommige mensen hun verwondering verliezen, is het goed om eerst even stil te staan bij wat het woord ‘verwondering’ precies betekent. De Nederlandse filosoof en schrijver Cornelis Verhoeven weet de poëzie rondom het begrip goed te vangen. In zijn boek De inleiding tot verwondering definieert hij verwondering onder andere als “een zekerheid die pas is bevestigd en nog niet de verwachting heeft verloren dat haar tegendeel zal blijken.” Dus eigenlijk: iets wat je ziet, maar wat zo bijzonder is dat het misschien te mooi is om waar te zijn. 

Dick van der Wateren legt het iets duidelijker uit. Hij is filosoof en docent, en coacht mensen die moeite hebben met hun gebrek aan verwondering. Als ik hem bel vertelt hij: “Mensen hebben vaak allerlei vaststaande opvattingen over dingen. De dingen zijn gewoon zo, of ik ben gewoon dit. Ik ben gewoon iemand die niet goed is in wiskunde. Klaar. En dit is eigenlijk het tegenovergestelde van verwondering. Verwondering is namelijk: ‘kijken naar iets, en dat niet accepteren als vanzelfsprekend.’ Dit vergt aandacht, en ook een bepaalde rust en afstand, zonder direct een oordeel klaar te hebben. En dit is precies wat de meeste mensen niet doen.”

Gewenning, dingen vaak doen of meemaken, is dus een belangrijke en ook verklaarbare reden voor een verwonderingsafname. Ik denk dat er weinig dingen zijn die je keer op keer kunt doen, zonder het op een gegeven ogenblik niet meer speciaal te vinden. Maar volgens Van der Wateren wordt het ons ook in het schoolsysteem moeilijk gemaakt om kinderlijke verwondering te koesteren. “Kinderen die veel vragen stellen worden vaak als lastig gezien, omdat door vragen de juf of meester het boek niet uitkrijgt. Of wat er in dat boek staat interessant is doet er niet toe, als er maar een schema gevolgd kan worden. Dit begint al op de basisschool, maar trekt zich ook door in het voortgezet onderwijs. Ook omdat er weinig docenten zijn die zelf nog actief verwonderd zijn”, zegt Van der Wateren. 

Maar wat is dan de oplossing hiervoor? Een ander onderwijssysteem, meer gericht op kunst en mooie dingen in het algemeen? Dat kan zeker geen kwaad, zegt Van der Wateren, mits de lessen over kunst niet gebaseerd zijn op het leren van een lesje. “Het fijne van kunst is dat het je helemaal op het verkeerde been kan zetten. Rare, onverwachte klanken in muziek zetten je aan het denken, en muziek kan ook diep ontroeren. Ik ben zelf fan van slow looking, een fenomeen dat uit het museumonderwijs komt. Het is een heel intensieve manier van naar kunst kijken; niet denken ‘hey wat een leuk plaatje’, maar je echt proberen in te leven in de personen die staan afgebeeld. Wat ziet deze figuur? Wat hoort de figuur? Wat denkt deze figuur? Als je heel veel aandacht besteedt aan iets, wordt het makkelijker om verschillende perspectieven aan te nemen. Kunst leent zich hier heel goed voor.”

Als je op zo’n manier bezig bent met kunst en het voor elkaar krijgt om jezelf erin te verliezen, is het haast onontkomelijk dat je er vroeg of laat ook meer over gaat leren en het beter gaat snappen. Ook Cornelis Verhoeven benadrukt in zijn boek het belang van kennis in verwondering erg goed. Hij schrijft dat hij zich alleen kan verwonderen over de opkomst van de zon, omdat hij ook weet dat het op een gegeven moment zomaar kan zijn dat de zon niet meer opkomt. En andersom werkt dat ook: als de zon niet meer opkomt, kan hij zich daar alleen over verwonderen door de kennis dat de zon tot nu toe elke dag nog is opgekomen. 

Nou is de zon misschien een erg groot onderwerp, maar dit principe is goed toe te passen als je het hebt over kunst. Bepaalde keuzes van een schilder als Rembrandt worden extra bijzonder als je leert wat alle technieken zijn die hij besloot niet toe te passen. En Chief Keef’s hit Don’t Like wordt nog indrukwekkender als je weet dat hij pas zestien was toen hij het schreef en dat hij met dit nummer een heel muziekgenre de wereld over liet vliegen. En zijn werk is weer grotendeels de reden dat drillrappers Qlas & Blacka uit Rotterdam de jongste artiesten met een album op nummer 1 in de Nederlandse Top 100 werden. De verbanden die je met kennis kunt leggen zijn een goede basis voor verwondering. 

Hier is alleen een bepaalde mate van concentratie voor nodig, en dat lijkt nou net een groot probleem te zijn voor een hele generatie. We kunnen nauwelijks een gesprek voeren zonder af en toe Instagram te openen om daar eigenlijk te kijken naar niets, en te scrollen tot we iets zien wat ons genoeg irriteert om de telefoon op te bergen. En in principe is kijken naar niets en daar toch verwonderd over zijn het hoogst haalbare goed, maar zeg eerlijk, hoe vaak lukt jou dat?

Van der Wateren bevestigt dit: “Het allerbelangrijkste is om met aandacht te leren kijken naar dingen waar je anders aan voorbij gaat. Al is dat maar een vlekje op het plafond, of een stoeptegel die net een andere kleur heeft. Dit moet je opvallen, en je dan uitnodigen om er vragen over te stellen. Waarom is dit zo? Als je hier eenmaal mee begint, en actief probeert te genieten in plaats van het over je heen te laten komen, kun je vanzelf niet meer ergens rondlopen zonder dat dingen je opvallen en verwonderen.”

Er zijn dus een aantal concrete manieren om verwondering aan te wakkeren: stilstaan bij dingen en niet zomaar accepteren dat iets vanzelfsprekend is, je zo goed mogelijk inleven in iets wat je mooi vindt en op basis van kennis (of juist een gebrek daaraan) vragen stellen, en daar proberen op een actieve manier van te genieten. 

Eigenlijk verklaart dit ook waarom ik zo verwonderd was over de verschijning van Badr Hari. Hij was ineens in het park in mijn buurt, terwijl ik weet dat hij een prachtig huis en een gezin in Marokko heeft. Ik besloot, misschien onbewust, om het sick te vinden dat hij daar zat te doen wat ik bijna dagelijks doe: gewoon zitten en hopen dat er iets voorbijkomt wat de moeite waard is.