Ik haat kerstcadeaus krijgen — en ik ben niet de enige

Kerst is voor mij iets ongrijpbaars. Aan de ene kant begrijp ik waarom mensen er zo naar uitkijken; familie en vrienden komen bij elkaar, er is veel te eten, veel te zuipen, en mensen leggen elkaar graag in de watten — soms met uiterst persoonlijke cadeaus en soms met een flesje parfum dat nog de dag ervoor snel werd gekocht. Aan de andere kant vind ik het een commercieel, opgeblazen gebeuren. Ik kan prima leven met elk jaar de geur van een gloeiende gourmetplaat te ruiken en Top 2000-liedjes op de achtergrond te horen. Maar dan wordt er elke keer weer toegeleefd naar dat ene hoogtepunt van de avond: de cadeautjes uitpakken. Een soort circusact waarbij je luidruchtige tante met een glas wijn in de hand alle 512 cadeaus zo sloom als menselijk mogelijk uitdeelt.

Ik heb een hekel aan cadeaus. Ja, uiteraard kun je me blij maken met een goed boek of een lief gebaar, en ook ik kan een fijn gevoel overhouden aan iemand oprecht blij maken met een geschenk, maar in de praktijk gaat de uitwisseling van cadeaus niet altijd even soepel.

Er komt voor mij altijd enige vorm van ongemak opzetten wanneer ik een cadeau ontvang. Niet zozeer wanneer mijn moeder of vriendin mij iets geeft, maar wel van ieder ander die verder van mij afstaat. Ik sta niet graag in het middelpunt van de belangstelling en ik verkeer liever niet in een positie waarin ik iemand dankbaar moet zijn voor het jaarlijkse flesje parfum die ik niet gebruik, om mij vervolgens weer een lul te voelen omdat ik niets voel bij het lieve gebaar, terwijl het allemaal ‘oh zo goed bedoeld is’. Mede door deze reden vier ik al jaren mijn verjaardag niet, maar dat ene feestje waar iedereen jaarlijks bij moet zijn staat weer om de hoek — het feestje waar veel mensen ieder jaar weer tegenop kijken.

Om erachter te komen waarom sommige mensen zo’n hekel aan cadeaus hebben (want ik ben zeker niet de enige), moet er rekening worden gehouden met een aantal aspecten, vertelt Jessica Lodeweegs, psycholoog aangesloten bij Psychologen Nederland en oprichter van haar eigen praktijk, Jess GGZ. “Een cadeau staat symbool voor de onderlinge relatie die je met de andere persoon hebt, daarom wordt er normaal ook aan het begin van een relatie een klein cadeau gekocht, en pas later een groter, duurder en mooier cadeau.”

Het probleem met cadeaus is echter dat ze altijd groter, mooier en duurder kunnen zijn. Volgens onderzoek uit de Journal of Happiness Studies waarin gekeken werd naar de gemoedstoestand tijdens kerst, voelen mensen zich het slechtst tijdens de kerstdagen wanneer de nadruk op het spenderen van geld en het geven van cadeaus wordt gelegd, en het beste wanneer de familie of religie centraal staat.

Maar ook andere aspecten spelen een rol bij het haten van cadeaus, bijvoorbeeld de persoonlijkheid van de persoon in kwestie, gaat Lodeweegs verder: “Op het moment dat je een cadeau ontvangt, komt er een bepaalde spanning bij kijken, want je wilt dat de cadeaus gelijkwaardig zijn en daarmee de onderlinge relatie ook goed vertegenwoordigen,” vertelt zij. “Iemand die van nature onzeker is of niet lekker in zijn vel zit, kan gestrest raken van het idee dat zij een slecht cadeau ontvangen of geven. Op zo’n moment kom je voor een dilemma te staan: Hoe ga ik hiermee om? moet ik nu blij reageren terwijl ik dat niet ben?”

En het ontvangen van een flutcadeau is niet alleen teleurstellend, maar kan daadwerkelijk de relatie negatief beïnvloeden. Stel je voor dat je veel moeite hebt gedaan om een passend cadeau te kopen voor je vriend of familielid, maar iets terugkrijgt wat totaal niet bij je past. In zo’n geval kun je het gevoel krijgen dat de afzender niet om je geeft of, misschien wel erger nog, je niet zo goed kent als je dacht. “Het kan zijn dat je je onbewust anders gaat gedragen naar de gever wanneer je een slecht cadeau ontvangt,” vertelt Lodeweegs. “Maar het kan ook zijn dat het juist een veel te mooi en duur cadeau is, waardoor je je ongemakkelijk voelt en de angst krijgt dat het geschenk dat jij hebt gegeven niet goed genoeg was.”

Die ene vriend die altijd te gierig is of iedere kerst belooft ‘volgend jaar écht iets moois te kopen’ en dat nooit doet, zou inderdaad daadwerkelijk een gier kunnen zijn. Maar het is ook mogelijk dat hij of zij juist erg veel stress ervaart bij het kopen van cadeaus, wat net als het ontvangen van cadeaus, veel achterliggende redenen kan hebben.

“Er komen meerdere vaardigheden kijken bij het kopen van een passend geschenk. Je hebt inlevingsvermogen nodig om iets te kopen dat aansluit bij iemands smaak en interesses, en dat kan al heel lastig zijn,” zegt Lodeweegs. “Ook wil je niet iemand tekort doen en juist aantonen dat je echt hebt nagedacht over het cadeau en dat je niet zomaar iets hebt gekocht. Dan komt ook nog eens het moment waarop je het cadeau daadwerkelijk overhandigt, en je een bepaalde zelfverzekerdheid nodig hebt om je daarbij niet te schamen of ongemakkelijk te voelen. En tot slot hoop je dat de ontvanger niet alleen oprecht blij, maar vaak ook verrast is met het cadeau. Dit alles is voor beide partijen vaak erg spannend.”

Ik vraag me af of het haten van dit hele proces persoonlijkheidsgebonden is, of dat je wellicht in je jonge jaren een cadeau kan krijgen dat zó slecht is, dat je er een soort cadeau-trauma aan overhoudt. Lodeweegs moet lachen om mijn vraag, maar vertelt mij dat het mogelijk is dat iemand een soort trauma oploopt wanneer hij of zij een bepaalde gebeurtenis niet goed verwerkt en wanneer dit meerdere malen voorkomt, bijvoorbeeld door iedere kerst een horrorcadeau te ontvangen. Maar dit is nogmaals heel persoonsafhankelijk.

Stress ervaren wanneer je een cadeau krijgt, kan ook een kwestie van controle zijn. Wanneer je het kopen en geven van cadeaus geweldig, maar het ontvangen verschrikkelijk vindt, kan het ook komen door het feit dat je niet weet wat je krijgt, zeker als het een verrassing is. Een controlfreak zal zich misschien niet gemakkelijk voelen wanneer hij of zij geen idee heeft wat voor spullen er onder de boom liggen.

Maar wat moet je dan doen om deze kerst iets minder stressvol te maken? Volgens Lodeweegs is het belangrijk om te communiceren. “Ik denk dat mensen duidelijker en eerlijker moeten zijn over wat ze wel en niet willen. Als je niet tien pakjes wilt openen en iedere keer moet vertellen hoe blij je ermee bent, vraag dan om één duurder cadeau in de plaats daarvan. Verder is het geven van een activiteit, bijvoorbeeld een dagje naar een beauty salon, in plaats van een materieel cadeau echt top, omdat je dat samen kunt doen en het ook samen leuk kunt maken.”

“Verder moet je goed nagaan waarom je zo’n hekel hebt aan cadeaus, want er zit waarschijnlijk iets achter,” gaat Lodeweegs verder. "Onderzoeken wat de achterliggende reden is, kan maken dat je minder stress en ongemak ervaart tijdens de kerstdagen. Er ligt duidelijk waarde in het ontvangen, en zeker ook in het geven van een goed cadeau, maar het is belangrijk dat alle betrokkenen zich hier wel prettig bij voelen.”

Het is makkelijk om in de commerciële valkuil te trappen en tot de conclusie te komen dat het kerstfeest vooral om cadeaus draait. En hoewel het ook zeker een belangrijk onderdeel is van het hele festijn, wordt er wel erg veel nadruk op gelegd. Spreek met je familie en vrienden gewoon een maximale prijs af voor de cadeaus, deel ze uit en ga weer verder met je avond. Eén van de redenen dat de uitwisseling van geschenken zo stressvol kan zijn voor mensen, is het feit dat beide cadeaus de waarde van de onderlinge relatie ‘moet symboliseren’. Als je daadwerkelijk wilt aantonen hoeveel een relatie voor je betekent deze kerst, vertel het diegene dan gewoon.

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.