Lisa begeleidt jonge mensen in een euthanasietraject

Iedereen voelt zich weleens kut. Om een liefde die voorbij is, of een periode waarin je even niet zo goed weet wat je plek in de wereld is, of dat het net lijkt alsof iedereen een leuker leven heeft. Af en toe negatieve gevoelens hebben is niet slecht, dat hoort bij het leven en als het goed is worden die periodes weer afgewisseld door betere. Mijn oma schreef ooit op een ansichtkaartje: ‘Zonder de dalen in het leven, kun je de pieken niet waarderen.’ Maar dat alles is een fractie van wat mensen met een intense doodswens voelen. Voor hen zijn die periodes zo zwaar, zo ellendig en zo zonder perspectief dat alleen de dood nog een troostend uitzicht biedt. Dat is voor mij heel moeilijk voor te stellen. Wie dat wel kan, omdat ze regelmatig met mensen te maken heeft die zulke gevoelens beleven, is humanistisch geestelijk begeleider Lisa van Duijvenbooden (35). Ik spreek met haar af omdat ik benieuwd ben naar de complexiteit van jonge mensen met een doodswens. De treinrit naar onze afspraak, in een café bij Rotterdam Centraal, kan haast geen groter contrast vormen met het onderwerp van ons interview: de coupé is gevuld met vrolijk uitgedoste carnavalsgangers die vol verwachting onderweg zijn om het leven te vieren. Terwijl ik hen bekijk heb ik nog geen idee dat het aanstaande gesprek me daarna nog dagenlang zou bezighouden. Vrijplaats
Wanneer Lisa tegenover mij plaatsneemt en met een zachte stem thee bestelt, kan ik me direct voorstellen dat het fijn is om met haar over het leven te praten. Ze begint te vertellen over Anna, een cliënt die zij jarenlang bijstond bij haar doodswens. “Ik kwam bijna wekelijks bij Anna langs om met haar te praten. Soms zat ze op haar bed met de gordijnen dicht, niet aangekleed en haar haren ongekamd langs haar gezicht. Haar familie was niet in beeld en ze voelde zich vaak erg eenzaam.”

“Soms was ze zo in de war dat ze me opbelde en riep: ‘Lisa, help me dan toch! Ik word gek! Zeg me wat ik moet doen, ik houd dit niet langer vol.’ Maar ik kon natuurlijk niet voor haar beslissen of ze wel of niet dood moest. Wat ik wél kon doen was haar bijstaan, naar haar luisteren en ruimte maken voor de vele vragen en gevoelens waar ze mee worstelde. Anna leed dagelijks onder haar leven, dat zo anders was gelopen dan ze had gewild.” In de weg naar dat verlangen naar de dood stond Lisa haar bij tot het moment dat ze definitief voor euthanasie koos. Wanneer iemand een verzoek tot euthanasie indient, volgt er een langdurig traject waarbij verschillende professionals een rol spelen. Lisa onderscheidt zich als geestelijk begeleider van andere medici doordat zij een vrijplaatsfunctie heeft: een plek waar cliënten vertrouwelijk kunnen praten over wat hen bezighoudt. Ze heeft wel contact met behandelaren, maar behandelt niet en rapporteert niet zonder toestemming. Ook gaat zij niet over de uiteindelijke beslissing in het euthanasietraject. Lisa vertelt dat ze dit werk is gaan doen door een heftige persoonlijke ervaring. “Mijn moeder kreeg op haar vijftigste uit het niets een herseninfarct en ineens stond mijn hele wereld op z’n kop. Ik werd plotseling zo geconfronteerd met de kwetsbaarheid en vergankelijkheid van het leven en bevond me ineens in een wirwar van existentiële vragen. Wie ben ik? Wat wil ik? Wat heeft het leven voor zin? Die vragen spookten rond in mijn hoofd. Dat zijn vaak dezelfde soort vragen waar cliënten mee komen. Ik denk dat ik ze door mijn eigen ervaring kan bijstaan.”

Levensvragen
Lisa spreekt veel met mensen die met vragen rondom leven en dood worstelen. “Voor sommige mensen is de zin in het leven niet langer vanzelfsprekend, waardoor er zingevingsvragen opkomen. Vaak gaan die vragen schuil achter wanhoop en vertwijfeling: ‘Mijn leven is mislukt, ik weet niet hoe lang ik dit nog volhoud, waar doe ik het nog voor, ik verlang zo naar rust, mijn leven is zinloos geworden of de wereld is beter af zonder mij.’ Velen worstelen ook met vragen rondom religie: mag ik eigenlijk wel dood? Zelfs wanneer religie al jaren geen rol meer in iemands leven speelt, kan het in dit traject juist weer een grote rol krijgen.” “Voor jonge mensen speelt schuld ten opzichte van familie en vrienden vaak ook een grote rol, omdat de omgeving het vaak nóg moeilijker heeft dan bij oudere mensen. Vooral bij jonge mensen hoopt iedereen dat het toch weer goed komt, terwijl iemand dat zelf niet zo kan voelen. Het is natuurlijk heel begrijpelijk dat de omgeving zich op de hoop blijft richten, tegelijkertijd maakt dat het voor de persoon die dood wil ook erg eenzaam.” “Natuurlijk blijf ik ook altijd hopen dat iemand een weg in het leven vindt, zeker bij jonge mensen. Soms is het ook zo dat alleen al het feit dat ze vrijuit kunnen spreken over hun doodsverlangen en dat ze weten dat de zelfgekozen dood een mogelijkheid is, hen helpt om het leven vol te houden. Mensen hebben te maken met rouw om hun leven, dat zo anders is gelopen dan ze hadden verwacht of gehoopt. En soms vinden mensen daarin toch een manier om met dat gemis en met die pijn te leven. Dat zijn processen die veel tijd vragen.”

Maakbaarheidsgedachte
“Ik zie ook dat jonge mensen in een samenleving leven waarin veel is gericht op vooruitgang, succes en een zo gelukkig mogelijk leven. Een soort van maakbaarheidsgedachte waarin we niet goed meer om kunnen gaan met de rafeligheid van het bestaan. Er is weinig ruimte voor verdriet, pijn en vragen die niet direct op te lossen zijn, terwijl dit wel hele wezenlijk onderdelen van het leven zijn. Ook de medische wetenschap is erop gericht dat je zo snel mogelijk beter moet worden. Ik denk dat we dit bredere kader niet moeten vergeten in het hele debat rondom euthanasie. Maar tegelijkertijd moeten we niet ontkennen dat er echt onoplosbaar lijden bestaat.” “Het is soms moeilijk dit werk los te laten. Natuurlijk moet ik altijd een bepaalde afstand bewaren, maar vaak begeleid ik mensen jarenlang – dus dat creëert een band waarbij ik ook als persoon betrokken raak. Je kunt dit werk denk ik alleen doen als je je persoonlijk kunt laten raken. Soms kruipt het ook wel onder mijn huid. Kerst is bijvoorbeeld altijd een periode waarin veel cliënten het heel zwaar hebben. Toen er afgelopen kerst ook nog een suïcide en meerdere suïcidedreigingen waren, kwam het dichtbij. Ik was toen zoveel bezig met de dood dat ik het moeilijk van me af kon zetten. Juist dan is het heel belangrijk om die ruimte te nemen, omdat je er anders niet voor je cliënt kunt zijn." "Momenteel begeleid ik twee jonge vrouwen met een euthanasieaanvraag. Omdat het leeftijdsgenoten zijn waarmee ik me kan identificeren komt het dan soms wel extra dichtbij. Het raakt me als ik zie dat zij zo eenzaam zijn en zo lijden dat ze dood willen. Maar het belangrijkste voor mij is dat ik er voor ze kan zijn, dat ik aan hen kan beloven: ‘wat er ook gebeurt; ik blijf naast je lopen’. “Net als ik dat ik dat tot het einde toe bij Anna heb gedaan. Ze is iemand die ik door het hele proces dat we samen doorgemaakt hebben in mijn hart heb gesloten. Toen ze uiteindelijk het drankje had ingenomen, waren haar laatste worden: ‘Het is goed zo.’ Omdat zij na jarenlang worstelen écht vrede had met de zelfgekozen dood, heb ik daar ook vrede mee. Ik ben dan uiteindelijk blij dat ik er voor iemand tot het einde bij heb kunnen zijn.” Denk jij aan zelfmoord? Of ken jij iemand die aan zelfmoord denkt? Neem contact op 113 Online of bel 0900-0113. Als jij of iemand uit je omgeving worstelt met een eetstoornis, depressie, of andere psychische problemen, neem dan contact op met Stichting Korrelatie op 0900 1450, of kijk op korrelatie.nl.