Kan ketamine alcoholisten helpen te stoppen met drinken?

De buis was gevuld met een doorzichtige vloeistof. Het druppelde Timmy's arm in, in het fluorescerende licht van het ziekenhuis. Eerst voelde hij niets, hij was alleen een beetje licht in zijn hoofd – waarschijnlijk de zenuwen, dacht Timmy.

Vijf minuten gingen voorbij. Tien. Toen begon een lichte misselijkheid op te borrelen vanuit Timmy's keel. Hij voelde zich licht worden. Een kwartier geleden voelde hij zich nog vastzitten. Nu werd zijn lichaam een met de wereld eromheen. Hij lekte door zijn huid van papier-maché. Losgekomen van zijn lichaam, begon hij eroverheen te glijden, als water over kwik.

"Het is vreemd, je voelt je tegelijk in en buiten je lichaam," zegt hij, terwijl de onderzoekers om hem heen aantekeningen maken.

Timmy had weleens ketamine gebruikt op feestjes, waar het de bedoeling was om in een K-hole te komen – een staat van intense dissociatie.

Het verschil met deze keer was dat Timmy in een ziekenhuis was, en niet op een feest. En de ketamine in zijn aderen was daar ingebracht om hem te helpen stoppen met drinken – door de prettige herinneringen die hij associeerde met alcohol te verzwakken. Timmy was een van de negentig gevaarlijke drinkers die mee deed in het eerste onderzoek op mensen ooit om te zien of ketamine kan helpen in de strijd tegen alcoholisme.

De uitkomst van het onderzoek is nog niet bekend – het onderzoeksteam bestudeert de resultaten momenteel.

Het onderzoek is gebaseerd op jarenlang onderzoek waaruit blijkt dat ketamine de unieke eigenschap heeft om herinneringen op een veilige manier uit te vagen. Als het onderzoek succes heeft, zal dat waarschijnlijk niet alleen van invloed zijn op de manier waarop verslavingen, PTSS en fobieën worden behandeld, maar ook een einde brengen aan de zoektocht naar een vergeet-pil: een medicijn dat veilig ongewenste herinneringen tegen kan gaan.

Die zoektocht begon zeventien jaar geleden, toen een team Canadese onderzoekers – onder leiding van Karim Nader – een nu beroemd experiment opzetten.

Ze trainden ratten om een bepaalde toon te associëren met een schok. De ratten verstijfden als de toon werd afgespeeld, omdat ze zich herinnerden dat op de toon pijn volgde. Op die manier werd een "angstherinnering" gecreëerd.

Vervolgens gaven de onderzoekers de ratten een medicijn dat anisomycine heet, dat eiwitsynthese tegengaat. Als het medicijn zes uur na het afspelen van de toon werd toegediend, had het geen effect op de ratten. Maar als het kort na de toon werd toegediend, leken de ratten de pijnassociatie te vergeten. Ze verstijfden niet langer bij het horen van de toon.

Het onderzoek suggereerde dat elke keer dat een herinnering wordt opgehaald, die een 'labiele' periode heeft – een fragiele staat waarin de herinnering kan worden veranderd of verzwakt. Eiwitsynthese is nodig om die herinneringen op een goede manier op te slaan – of te stabiliseren – maar de anisomycine voorkwam dat.

Het onderzoek van Nader had grote gevolgen. Als dit medicijn angstherinneringen kon verzwakken, waarom zou dat dan ook niet kunnen bij andere herinneringen? Onderzoekers zagen mogelijke toepassingen bij PTSS, fobieën en verslavingen. Er was alleen een probleem: anisomycine is giftig voor mensen.

Rond dezelfde tijd deed een team wetenschappers van University College London (UCL) onderzoek naar de effecten van ketamine op het geheugen, geleid door professor Valerie Curran. Ze publiceerden vanaf april 2000 artikelen waarin ze aantoonden dat ketamine een duidelijke werking op zowel het korte- als het langetermijngeheugen heeft.

Ravi Das was onderdeel van een ander team van onderzoek op de psychopharmacologie-afdeling van UCL, dat zich afvroeg of dit effect gebruikt kon worden op specifieke herinneringen. "Herinneringen zijn in essentie netwerken of verbindingen in je brein, en de sterkte van die verbindingen wordt bepaald door [de NDMA] receptor," zegt Das.

De onderzoekers bedachten dat het blokkeren van de NMDA-receptor tijdens het ophalen van een herinnering de processen zou kunnen blokkeren die nodig zijn om die herinnering te stabiliseren. En ketamine was nou juist erg goed in het blokkeren van de receptor.

"Het is een beetje alsof je een Worddocument opent op je computer, een heleboel veranderingen aanbrengt en dan – in plaats van het weer op te slaan – de stekker uit je computer trekt, zodat je het bestand mogelijk helemaal kwijt bent." Dat is ongeveer wat we proberen te doen, door mensen ketamine toe te dienen meteen na het destabiliseren van de drankherinneringen van mensen.

Het geheugen is de drijvende kracht achter verslaving, omdat het ons herinnert aan het plezier dat we met een drug associëren.

"Je hersenen zijn er heel goed in om te leren aan de hand van beloning," zegt dokter Das. "Verslavende drugs als alcohol activeren het beloningsgedeelte in je hersenen. Als je bijvoorbeeld drinkt, leert je brein over alle dingen in de omgeving die je associeert met dat drankje, en dat levert een beloningseffect op.

Het rinkelen van glazen, de aanblik van een biertje en alle andere stimuli die verlangen veroorzaken – een krachtige motivatie-reactie die moeilijk te weerstaan is.

"We proberen om de verbinding tussen die herinneringen en de omgevingsfactoren, die het verlangen veroorzaken, te doorbreken. We denken dat we door het destabiliseren van herinneringen met ketamine, dat verlangen kunnen verzwakken."

De greep die triggers op gebruikers hebben minder sterk maken is een andere interessante mogelijkheid: dat mensen met gevaarlijke drinkpatronen wellicht in staat kunnen worden gesteld om minder te drinken, in plaats van helemaal niet.

"Ik denk dat of mensen helemaal stoppen met drinken of minderen afhangt van het individu," zegt dokter Das. Sommige mensen moeten helemaal stoppen. Andere mensen kunnen matig drankgebruik aan."

Het experiment kan "een helpende hand bieden door die getriggerde verlangens te verminderen, zodat mensen de controle niet verliezen. Voor sommigen betekent dat dat ze minder drinken, voor anderen dat ze helemaal niet drinken."