Wat gebeurt er als je je handen nooit wast?

Je vriend vindt het allemaal maar wat overdreven, dat gedoe met handhygiëne. Elke keer zijn handen wassen nadat hij naar de wc is geweest? Hoezo, hij veegt zijn kont toch niet af met zijn vingers? Bovendien is dat kraantje veel smeriger dan zijn eigen lijf. Trouwens, dat smetvrezigerige gedoe is slecht voor je afweer, heeft hij gelezen. Er komt toevallig wel eens wat zeep op zijn handen als hij onder de douche staat, maar de godganse dag zijn handen wassen dat gaat hem te ver. Nee hoor, zo lang zijn handen niet zichtbaar vies zijn, is er niks om zich zorgen over te maken. Zijn immuunsysteem kan dit prima aan, hij is toch haast nooit ziek?

“Als je je handen niet wast, gaan ze er vies uitzien, en na een tijdje stinken. Dat is vervelend, maar nog niet echt gevaarlijk,” zegt Marcel Zwietering, hoogleraar levensmiddelenmicrobiologie. Als je na toiletbezoek je handen niet wast, kun je darmbacteriën en virussen verspreiden. Meestal kunnen die geen kwaad, maar soms zitten er ziekmakers tussen. Als je met je vieze vingers je mond, neus of ogen aanraakt, wandelen de ziekteverwekkers zo je lichaam in. Daarnaast komen ze in je eten terecht als je het klaarmaakt of opeet met je handen. Zelfs bij indirect contact verspreiden bacteriën zich: zo blijkt uit onderzoek dat elektrische handdrogers in toiletten de bacteriën alle kanten op blazen.

“Stel dat je alleen op een eiland woont, dan is het niet echt een probleem dat handen vol zitten met potentieel gevaarlijke bacteriën en virussen. De micro-organismen die aan je handen zitten, komen uit je eigen lichaam. Misschien ben je er ziek van, maar misschien ook niet. Je besmet in ieder geval alleen jezelf er mee.”

Toevallig woont je vriend niet alleen op een eiland, maar heeft hij elke dag contact met veel andere mensen. Daardoor kan hij anderen besmetten met de ziekteverwekkers, als hij die bij zich draagt. En niet alleen je eigen darmbacteriën, maar ook die van dieren kunnen zich makkelijk verspreiden als je je handen niet wast. “Barbecueën is bijvoorbeeld een gevaarlijke bezigheid,” zegt medisch microbioloog Andreas Voss. “Even een stukje vlees kruiden, daarna sla klaarmaken, en de kans is groot dat je Campylobacter door je salade heen roert.” Campylobacter is een bacterie die bij allerlei dieren voorkomt, en die zelfs in kleine aantallen kan zorgen voor diarree, buikpijn en koorts. Ook bijvoorbeeld griep, Salmonella of het norovirus kunnen zo makkelijk verspreid worden. Daarvoor hoeft je vriend zelf niet eens ziek te zijn, hij kan deze ziekteverwekkers ook ongemerkt met zich mee dragen.

Stel dat je vriend werkt als chirurg, kok in een verzorgingstehuis of als begeleider in een kinderdagverblijf, dan is de kans groot dat zijn vieze handen voor problemen gaan zorgen. Vergeet de vijf-secondenregel: al in minder dan een seconde verplaatsen bacteriën en virussen zich van zijn hand naar bijvoorbeeld het bord van je oma. Als daar ziekteverwekkers tussen zitten kan hij makkelijk veel mensen besmetten. Zelfs als hij handschoenen draagt tijdens zijn werkzaamheden, is de kans groot dat micro-organismen zich verspreiden.

Oude, jonge en zieke mensen hebben over het algemeen een lagere afweer, daardoor is de kans dat ze ziek worden door zijn vieze handen veel groter. “Het is totaal onverantwoord om in dit soort situaties je handen niet goed te wassen,” zegt microbioloog Zwietering. “Niet alleen is de kans groter dat mensen ziek worden, de gevolgen zijn ook heftiger. Oude mensen kunnen zomaar doodgaan aan een relatief onschuldige buikgriep, omdat ze sowieso al zwakker zijn.”

Ook situaties waar veel mensen dicht op elkaar zitten, zoals op een cruiseschip of op een festival, zijn tricky. Op een festival in Michigan werden ooit meer dan 3000 mensen ziek doordat een tofusalade was besmet met de Shigella-bacterie, die zorgt voor heftige, bloederige diarree. Zo’n situatie wil je vriend vast niet op zijn geweten hebben.

Mary Mallon, ook wel bekend als Typhoid Mary, is een ander extreem voorbeeld. Ze werkte aan het begin van de 20e eeuw bij verschillende mensen thuis als kokkin. Hoewel ze zelf nergens last van had, was ze wel drager van de tyfus, en infecteerde zo 47 mensen. Drie daarvan overleden.

De kans dat het zo’n vaart loopt is vrij klein. Het probleem is dat het lastig in te schatten is hoe groot het gevaar nou echt is. “Het is net als met autorijden wanneer je dronken bent,” zegt Zwietering. “De kans dat het mis gaat, is erg klein. Maar het risico neemt wel erg toe, en de gevolgen kunnen groot zijn.” Dat doe je dus niet.

Wat het vervelender maakt, is dat het verspreiden van een ziekte enorm veel slachtoffers kan maken. De mensen die je besmet, besmetten zelf weer anderen, en voor je het weet heb je indirect honderden mensen ziek gemaakt.

Naast dat je vriend zijn omgeving in gevaar brengt, heeft hij waarschijnlijk gewoon last van zijn plakkerige, stinkende handen. Ook kan hij een infectie krijgen door de stafylokokken-bacteriën die uit hun dak gaan op zijn huid. Deze bacteriën zijn bij veel mensen aanwezig, maar veroorzaken alleen problemen in grote aantallen, of als je een wondje krijgt. Als je vriend met zijn vieze vingers een wondje aanraakt, zullen de bacteriën daar waarschijnlijk zorgen voor een ontsteking van de huid of voor steenpuisten.

Je vriend moet niet zeuren en gewoon zijn handen wassen. Vooral voor het bereiden van eten, en na toiletbezoek. De aanbeveling is dat hij minstens 15 seconden bezig is met het inzepen. Volgens Andreas Voss halen maar weinig mensen dat. “De meeste mensen halen maar een seconde of tien, zo blijkt uit onderzoek. Het grappige is wel dat hoe viezer mensen de plek vinden, hoe langer ze bezig zijn met handen wassen. Bij tankstations aan snelwegen wassen mensen heel netjes hun handen. Thuis doen heel veel mensen het niet, omdat ze dat beschouwen als een schone plek”.

Overigens hoeft je vriend ook niet bang te zijn dat hij door zijn handen te wassen zijn immuunsysteem verzwakt. “Je komt in het dagelijks leven genoeg in contact met ziekteverwekkers om een goede afweer te ontwikkelen. Bovendien hoef je niet elk jaar buikgriep te hebben om dat in stand te houden”.

Als je vriend vaak op bijzonder smerige plekken komt, zou hij daarnaast een flesje handalcohol kunnen kopen. “Normaal gesproken is desinfectie niet nodig,” zegt Voss, “maar op plekken waar geen water is, of die erg vies zijn, is het wel een oplossing.”