Baanbrekende foto’s van de Black is Beautiful-beweging

Dit artikel verscheen eerder op VICE US.

Er was een tijd dat afro’s nog geen symbool van trots waren, James Brown nog niet zijn steile haar had gekortwiekt en het silhouet van Angela Davis nog niet op talloze posters te zien was. Toen, begin jaren zestig, was het nog altijd geen vanzelfsprekendheid dat zwarte vrouwen met hun natuurlijke haar konden pronken.

De New Yorkse fotograaf Kwame Brathwaite maakte deel uit van een beweging die dit juist omarmde. Hij legde mensen vast die zich tegen niks aantrokken van conventies en blaakten van het zelfvertrouwen, ondanks de nieuwsgierige, verwarde of afkeurende blikken die ze kregen.

Brathwaite raakte geïnspireerd om zelf te gaan fotograferen door een foto uit 1955, waarop te zien is hoe Emmett Till in zijn grafkist ligt. Till was een veertienjarige Afro-Amerikaanse jongen die werd vermoord nadat hij een witte vrouw zou hebben betast – zijn lynchpartij speelde een grote rol in het ontstaan van de burgerrechtenbeweging.

Brathwaite stelde zijn eerste foto’s tentoon in jazzclubs, in eerste instantie om publiek te trekken voor de underground-modeshows die hij met zijn broer organiseerde. Hun collectief heette African Jazz-Art Society & Studios, en voor de shows hadden ze een groep modellen samengesteld met natuurlijke kapsels: de Grandassa Models. Daarmee deden ze iets dat zelfs zwarte nationalisten amper aandurfden. Een keer, toen de modellen over de catwalk liepen, vroeg iemand uit het publiek “of ze nou echt een stel nappy-headed zwarten op het podium hadden gestuurd”. (‘Nappy hair’ was een racistische term waarmee het haar van Afro-Amerikanen belachelijk werd gemaakt, en later een soort geuzennaam werd.)

Tegen het midden van de jaren zestig, waren de Grandassa-modellen te zien op de covers van talloze jazz-albums en tijdschriften. Brathwaite was een gewilde fotograaf, die onder andere gevraagd werd door platenlabels als Blue Note en magazines als Blues & Soul.

De zoon van Brathwaite, die eveneens Kwame heet, hielp zijn vader om zijn eerste fotoboek Black is Beautiful te archiveren, en de bijbehorende tentoonstelling te organiseren. Die tentoonstelling is mede-gecureerd door acteur en activist Jesse Williams, en reist nu langs verschillende plekken om het boek te promoten. Ik sprak af met de zoon van Brathwaite om te horen hoe zijn vaders beelden hebben bijgedragen aan de Black Power-beweging, en wat zijn verhaal vertelt over de soortgelijke bewegingen van nu.

VICE: Wanneer ontstond de behoefte om het werk van je vader te archiveren en waarom was dit zo belangrijk voor je?
Brathwaite: Dat leek me altijd al interessant. Hij heeft veel beelden geschoten die nog nooit iemand heeft gezien, en enorm veel verhalen die hij erbij kan vertellen. Een spraakzame man is hij nooit geweest, maar dankzij dit proces leer ik steeds meer over wie hij is en wat hem heeft gedreven: een diepgewortelde liefde voor onze mensen, en de behoefte om dat te laten zien. Ik vind dat zijn werk erkend zou moeten worden vanwege de artistieke waarde, maar ook vanwege de culturele en historische betekenis.

Hoe reageerden mensen toen je vader net begon met de Afro-Amerikaanse modeshows?
De een keurde het af, de ander was laaiend enthousiast. Het omarmen van je natuurlijke kapsel en uiterlijk was destijds iets revolutionairs, en in eerste instantie voor veel mensen onaanvaardbaar. Maar uiteindelijk zagen steeds meer mensen in wat het betekende, namelijk dat je niets aan je uiterlijk hoeft te veranderen om mooi te zijn. Je kunt gewoon jezelf zijn en dat omarmen. Al wordt dat idee nog altijd zowel afgewezen als geaccepteerd. Juist daarom is het zo belangrijk dat iemand als Kaleigh Garris de Miss Teen USA-verkiezing heeft gewonnen.

Welke rol speelde jouw vaders fotografie voor de Black is Beautiful-beweging?
Mijn vader liet zien waar de beweging voor stond. Het draaide niet alleen om de naam of de betekenis van de beweging, maar om de hele levensstijl die erbij hoorde. Het waren kunstenaars en activisten, die we vandaag misschien influencers zouden noemen. Ze probeerden hun ideeën te verspreiden, zelfs over hoe andere mensen hun huis inrichten en zich kleedden – in Afrikaanse kleding, welteverstaan. Ze maakten ook reclame voor lokale meubelwinkels, door foto’s van hun producten te maken en aan anderen te laten zien.

Kwame Brathwaite, Black is Beautiful.

Samen met Jesse Williams heb je gewerkt aan de tentoonstelling Celebrity and the Everyday. Hoe brachten jullie de missie en het werk van je vader in verband met de tegenwoordige tijd?In zijn tijd voelden mensen de verantwoordelijkheid om de situatie te verbeteren, en dat is nog altijd het geval. Ook tegenwoordig hebben we het over wat het betekent om zwart te zijn, en de rol die beeldvorming daarbij speelt: dat er angstbeelden worden gecreëerd, en dat invloed heeft op de manier waarop de politie ons behandelt.

De gedachte achter Black is Beautiful is ook nog altijd relevant: zwart is altijd al mooi geweest, ondanks dat je dat misschien niet zo hebt aangeleerd. Dat is het idee dat de beweging voortduwt, en het blijft belangrijk dat de wereld dat begrijpt.

Tegenwoordig lijken meer mensen zich bewust te zijn van de betekenis van natuurlijk haar. Welke beelden spelen nu een soortgelijke rol, en wie zijn daarbij betrokken?
De boodschap om je natuurlijke zelf te omarmen wordt op allerlei verschillende manieren verspreid: via verhalen, kunst, mode en de popcultuur. Het afrofuturisme maakt daar bijvoorbeeld deel van uit. De visuele normen worden uitgedaagd door kunstenaars als Tony Gum, Tyler Mitchell, Hank Willis Thomas en Derrick Adams, maar ook door artiesten uit de popcultuur: Beyoncé en Jay-Z bijvoorbeeld, en Alicia Keys en Swizz Beatz, Jesse Williams, John Legend, Janelle Monáe en Ava DuVernay. Steeds meer mensen die een publiek hebben laten hun stem horen, op een manier die sterk doet denken aan het activisme uit de jaren zestig.

Als je een favoriete foto uit je vaders werk moest kiezen, welke zou dat dan zijn?
Op de omslag van het boek staat een foto van mijn moeder. Dat is niet alleen een van mijn favoriete beelden, maar ook van mijn vader. Het is een prachtige, haast koninklijke foto, die precies laat zien waar Black is Beautiful voor staat. We wilden er geen tekst bij doen, omdat dat te veel af zou doen aan het beeld. Ik zou dus die foto kiezen, en zijn zelfportret. Daarop zie je wat voor persoon hij eigenlijk zelf was toen hij dit alles schoot. Hij nam het portret in 1964, toen hij 26 jaar oud was. En een kunstenaar en activist in wording.