Ik gaf mijn job op om deel te nemen aan de opstand in Chili

Het is 2019. Na een paar maanden rondreizen in Europa en Azië - vooral in Hong Kong en China - besluit ik om terug te keren naar Latijns-Amerika. Ik was er voor het eerst in 2015 en ben al eens teruggekeerd om vrienden te bezoeken. Ik kreeg toen - na wat rommelige eerste perscontacten - eindelijk serieus werk van een persagentschap. Maar ik kon me totaal niet voorstellen dat de opstand in Chili zo snel tot ontploffing zou komen.

Nadat ik aankwam in Buenos Aires, zwierf ik een paar dagen rond in de stad en bezocht ik er een aantal vrienden. Toen ik hoorde dat de opstand in Chili was losgebarsten, was ik bij mijn vriend Nacho thuis. Minder dan 48 uur later belde mijn agentschap met de vraag of ik er naartoe kon gaan, ze wisten namelijk dat ik in de buurt was. Nu ja, alles is relatief: we waren op dat moment nog zo’n 1500 kilometer van de opstand verwijderd. De eerste beelden die ik te zien kreeg, maakten meteen duidelijk dat ik ernaartoe wilde. Ik voelde angst voor het geweld, maar ook opwinding voor de spanning die me te wachten stond. Ik nam de opdracht aan en minder dan 24 uur later waren mijn rugzak en ik klaar om te vertrekken. Mijn vakantie - een trektocht door Patagonië, de escapade van Uruguay en het strand van Mar Del Plata - nam een iets andere wending.  

Ik weet eigenlijk niet waarom ik besloot om te liften vanuit Buenos Aires. Ik had ook een vliegtuig kunnen nemen dat vergoed zou worden. Waarschijnlijk verlangde ik ernaar om onderweg te zijn, voordat ik toekwam op mijn bestemming. Ik zei tegen mijn agentschap dat ik er over een week kon zijn en doorkruiste het continent van oost naar west, van de ene oceaan naar de andere. Eindbestemming: Santiago, het hart van de Chileense opstand. Uiteindelijk heb ik vier dagen gelift met mijn tent en mijn foto-uitrusting. Onderweg heb ik heel wat gesprekken kunnen voeren met mensen met wie ik mocht meerijden. Ik herinner me vooral Rodrigo, een vrachtwagenchauffeur met wie ik 850 kilometer heb meegereisd. Later ontmoette ik hem opnieuw, in Argentinië. 

Toen ik in Chili aankwam, werd alles heel snel heel serieus. Ik werd meegesleurd in een beweging die mij te boven ging. De ervaring ging veel verder dan gewoon die van mijn werk als persfotograaf. Ik verloor al snel de notie van neutraliteit, ook al deed ik eigenlijk verslag van een realiteit zonder er zelf echt aan deel te nemen. Ik bevond me middenin een realiteit van politieke gevangenen, tientallen mensen die neergestoken of vermoord werden door het extreme geweld van de "carabineros", maar ik besefte niet waar ik was. Iedere stad die ik doorkruiste, stond helemaal op z’n kop. De gevechten tussen de demonstranten en de politie waren ontzettend gewelddadig. Maar de onderdrukking was niet alleen gewelddadig, ze was ook onrechtvaardig: er was een avondklok ingesteld en het leger hield de wacht in de straten. Tolhuisjes en banken gingen in vlammen op. Op dit punt werd de noodtoestand uitgeroepen en kwam het land volledig tot stilstand. Alleen een paar bevoorrechte buurten en een deel van het platteland bleven gespaard van al het geweld.

De slogan "Chile Despertó" (Chili is wakker geworden) is een van de namen die de volksopstand kreeg. Het land ging door een ongekende crisis, geworteld in de dictatuur van Pinochet. De prijsverhoging van de metrokaartjes - die de opstand op gang bracht - werd uiteindelijk geannuleerd, maar de Chilenen hielden het niet bij één demonstratie. Wat volgde was een periode van ware bewustwording. Het volk eiste een aanpassing van de grondwet, die sinds de dictatuur ongewijzigd was gebleven. De prijsverhoging van de metrokaartjes, was de druppel die de emmer deed overlopen.

Uiteindelijk ben ik een paar weken in Chili gebleven, vooral in Santiago en Valparaiso. Ik ontmoette veel Chilenen, met wie ik meeging demonstreren. Iedereen hielp me mijn weg door de protesten te vinden en ik werd regelmatig bij mensen thuis uitgenodigd - om te overnachten, te eten of gewoon even een moment te delen. Ik kreeg verhalen te horen over de gewonden, de verkrachtingen door de politie, de privatisering van alle openbare diensten. Mensen zeiden dat niets ooit nog hetzelfde zou zijn en dat zelfs als de huidige president Piñera niet zou aftreden, de volgende nog altijd verantwoordelijkheid zou moeten opnemen voor alles wat er gebeurd is en nog steeds gebeurt. De sociale contacten waren dit keer anders dan toen ik Chili in 2015 bezocht. Het land onderging nu een grondige transformatie. 

De bewegingen zijn duidelijk verschillend, maar ik kan het niet laten om een verband te leggen tussen deze opstand en de gele hesjes in Frankrijk - waar ik voor mijn vertrek naar Latijns-Amerika ook een paar keer ging fotograferen. Een verhoging van de metroprijzen enerzijds, een stijging van brandstofprijzen anderzijds. Het verhaal van de Chicago Boys in de jaren tachtig enerzijds, privatisering tot elke prijs onder de regering Macron anderzijds. Was de Franse publieke opinie maar aan de kant van de gele hesjes gebleven…

In de demonstraties bevond zich ook wat men de "Primera Linea" (eerste linie) noemt. Zij verzetten zich helemaal vooraan in de protesten tegen het politiegeweld, waardoor families, ouderen en artiesten veilig konden meelopen. Er werd gedanst, gegeten, er waren voorstellingen en er werd respectvol gediscussieerd. Het was indrukwekkend om te zien hoe de Primera Linea voornamelijk uit jongeren bestond. Mensen legden uit hoe de frontlinie ervoor zorgde dat anderen achteraan veilig konden deelnemen aan de demonstratie. 

Mijn ideeën over het gebruik van geweld evolueerden naarmate ik het Chileense volk zichzelf uit alle macht zag verdedigen. Alles wat ze wilden bereiken, was echte verandering. De opstand in Chili was alleen maar gewelddadig omdat de regering en diens onderdrukking dat ook waren. Hoe meer tijd er voorbijging, hoe moeilijker het werd om de beweging gewoon te fotograferen zonder er zelf aan deel te nemen. Ik begin mezelf vragen te stellen over mijn werk en de ethiek ervan, maar ook over wat ik nu eigenlijk zelf wil doen. 

30 december 2019: mijn verjaardag. We waren in het centrum van Santiago, naast de Plaza de la Dignidad, wanneer de politie in de aanval ging. De eerste keer stond ik in een deuropening terwijl ze langsliepen, de tweede keer herinner ik me alleen nog dat er plots een hand in mijn gezicht sloeg. Een paar minuten later stond ik met een kapotte bril en een gebroken cameralens op een straathoek, samen met een paar andere demonstranten. De straat-medici verzorgden de wonden in mijn gezicht. Ik was gedesoriënteerd, maar bleef nog een tijdje in de demonstratie vooraleer ik terug naar huis keerde. Thuis waste ik mijn gezicht en mat ik de schade op. Ik nam er een foto van en stuurde die naar mijn zus en een paar vrienden, om hun verjaardagswensen te beantwoorden.

De volgende dag werd ik wakker met gigantisch veel hoofdpijn. Terwijl ik mijn gezicht probeerde te verzorgen, keek ik heel lang naar mezelf in de spiegel. Ik moest naar buiten om foto’s te nemen, maar kon het echt niet opbrengen. Ik zat middenin een existentiële crisis en vroeg me af wat ik nog in Chili deed. Foto’s nemen van betogingen en mezelf in gevaar brengen in de hoop gepubliceerd te worden, terwijl ik in werkelijkheid voor een hongerloon de waarheid veranderde? Ik begon te denken dat ik de mensen die me zeiden dat de pers loog aan het verraden was. Terwijl ik op mijn computer artikels las over de opstand in de Franse pers, maakte de oppervlakkige inhoud en de leugens die erin stonden mij ontzettend kwaad.

Lostin, een tatoeëerder die ik een paar dagen eerder in Valparaiso ontmoette met zijn vrouw en twee kinderen, stuurde me een bericht. Hij vroeg of ik naar hem thuis kwam om een tattoo te laten zetten en pizza te eten voor mijn verjaardag. Hij wist het nog, ik was zo blij. Ik ging ernaartoe en kreeg een mooie tatoeage op mijn rechterarm tijdens een sessie van drie uur praten. Mijn gezicht zag er nog steeds gehavend uit, dus ik vertelde hem uiteraard ook over de gebeurtenissen van de dag ervoor en alle gedachten die op dat moment door mijn hoofd gingen. Lostin luisterde zwijgend en zei dan al lachend dat hij niet snapte waarom ik niet gewoon samen met de demonstranten stenen ging gooien om over mijn woede heen te geraken. Iets ernstiger zei hij dat ik waarschijnlijk maar één oudejaarsavond in Chili zou doorbrengen tijdens een historische opstand, en dat het aan mij was om te beslissen of ik het jaar wilde beginnen met werken voor mijn agentschap of niet.

Ik ging mee met een groep jongens die ik had leren kennen via een vriend, die ik in België onderdak had gegeven tijdens de kerstperiode. Voor we naar de demonstratie vertrokken, gingen we samen een muur schilderen in het centrum. We maakten slogans over de opstand, dronken een paar biertjes en vertrokken naar de demonstratie. Ik nam bijna niks mee. Ik besloot dat ik oudejaarsavond met hen wilde doorbrengen, ergens in de straten van de hoofdstad. Het Plaza de Italia, in het centrum van de stad, dat sinds het begin van de revolutie werd omgedoopt tot Plaza de la Dignidad, was zwart van het volk.

Tussen groepen jongeren, gezinnen, gratis maaltijden, vuurwerk en improv jams, dwaalde ik door het centrum om foto's te maken. Uiteindelijk trok ik met vrienden de omliggende straten in. We sloten ons aan bij de gevechten van de Primera Linea tegenover de politie. Ik kon maar moeilijk mijn weg vinden tussen de lasers, de rook, het geschreeuw en de rondvliegende stenen in de donkere straten. Na middernacht stopte ik mijn camera eindelijk weg. Ik zette mijn bivakmuts op en nam tot het ochtendgloren mee aan de demonstraties.

De volgende dag vertelde ik mijn agentschap dat ik ermee stopte. In de dagen die daarop volgden, bleef ik meegaan naar demonstraties en acties in de stad, met alleen mijn filmcamera op zak. Ik voelde me vrij, alsof ik deel uitmaakte van iets groters. Ik ben geen Chileen, maar het gevoel van onrechtvaardigheid en gemeenschappelijke strijd was onmiskenbaar. Ik voelde dat ik erbij hoorde. Afgezien van de binnenlandse, politieke problemen van Chili, hebben het gemondialiseerde neoliberalisme en de ongelijkheden die daardoor ontstaan zijn, gevolgen voor iedereen. Het is een gemeenschappelijke strijd die de landsgrenzen overschrijdt.

Na een paar dagen besloot ik terug te liften naar Argentinië. Ik had het gevoel dat mijn tijd in Chili erop zat. Op mijn laatste avond nodigde ik iedereen uit die ik in Chili ontmoet had, om samen te drinken en te roken. De sfeer was uitgelaten en vrolijk, maar ook een tikje triest. Later op de avond kwam een van mijn vrienden - ook een tatoeëerder - terug op het idee dat we eerder besproken hadden: "Resistencia" op onze lichamen tatoeëren. Volgens hem kon ik niet vertrekken zonder die tattoo. Ik had twee pizza's gegeten, een dozijn biertjes gedronken en ik weet niet hoeveel saffen gerookt wanneer hij vanuit de losse pols op mijn buik begint te tekenen. Een paar minuten later lag ik in mijn ondergoed op de keukentafel, klaar voor de pijnlijkste tattoo-sessie van mijn leven. 

Na een hele korte nacht, stond ik bij dageraad op met een grote kater. Ik nam mijn tas en vertrok naar Mendoza, Argentinië. Nadien reisde ik nog een tijdje rond - vooral in Buenos Aires - tot ik omwille van Covid gerepatrieerd werd. 

Na het referendum van 25 oktober 2020, dat resulteerde in een nieuwe, rechtvaardigere en meer inclusieve grondwet, heeft het Chileense volk voor een nieuwe president gestemd. Gabriel Boric is met zijn 35 jaar de jongste verkozen president ter wereld. Hij komt uit de linkse partij Sociale Convergentie en versloeg de extreemrechtse ultraliberaal die terug wilde naar een aantal maatregelen vanuit het dictatoriale tijdperk. De mensen zijn niet voor niets op straat gekomen.

Volg VICE België ook op Instagram.